Nhóm đi Pháp được “bốc” đi sớm hơn. Các Huynh Đệ La-Việt đã có mặt tại Pháp (du học) trước biến cố 75 vui mừng đón tiếp; các Huynh Đệ La-Pháp cũng như các Huynh Đệ thuộc nhiều quốc gia khác nhau, giang rộng đôi tay tiếp đón những người “ANH CHỊ EM LA-VIỆT” vừa thoát cơn hiểm nguy và những xáo trộn chính trị xã hội trong hơn 2 tháng qua.

Các Huynh Đệ La-Việt được đưa về Angers, vừa để từ từ ổn định tâm lý và thích nghi hội nhập với văn hóa và nếp sống mới, vừa để tranh thủ tiếp nhận bằng cấp ứng hợp cho việc tông đồ trong môi trường hoàn toàn mới.

Một căn nhà tại Drancy được mua để thành lập một cộng đoàn cho những Anh Em La-Việt từng đi du học trước 1975.

Sau một thời gian nổ lực "thích nghi" với nếp sống mới, hầu hết các Huynh Đệ đã từng ăn học tại đất khách quê người trong vài năm trước, cũng như các Huynh Đệ và Sư Tỉ chân ước chân ráo mới đến Paris, đành bỏ cuộc và xin hồi tục.

Cuối năm 1976, Huynh Tổng quyền Pablo - được Tổng Công Hội bầu làm tổng quyền trong tháng 5 vừa qua, cho thành lập "Phụ Tỉnh Saigon tại Paris" và phê thuận Huynh Paul Lê Cừ làm Phụ-tá giám tỉnh, theo sự đồng tâm đề cử của tầt cả Anh Em La-Việt tại Paris.

Huynh tổng quyền khuyến dụ Huynh Paul Lê Cừ tìm một nơi thích hợp để các Anh Em La-Việt ở hải ngoại, đặc biệt là ở Pháp và vùng Âu Châu, gom tụ lại "cùng chung và liên kết" làm việc tông đồ. Huynh Paul Lê Cừ đã đi các vùng Đông Nam Á như Singapore, Ấn Độ... và cuối cùng tìm được "đất dụng võ" tại Tân Đảo (Nouvelle Calédonie). Huynh Phụ-tá giám tỉnh "chiêu mộ" được 2 Huynh Dominique Đinh Bình An và Antoine Long cùng linh mục Đương đang học và nghiên cứu thêm về ngôn ngữ Kanak. Tất cả 4 Huynh Đệ và linh mục thành lập cộng đoàn La San đầu tiên tại Nouméa, sau đó mở trường Collège Francis Rougé tại Thio. Huynh Paul Lê Cừ không quên kêu mời "chiêu hồi" tất cả Anh Em hiện đang định cư tại Mỹ, Canada, Úc, v.v... tiếp tay với Phụ-tỉnh trong việc tông đồ tại Tân Đảo. Nhưng... không thấy đáp ứng tích cực nào...

Huynh Tổng quyền Pablo ra chỉ thị: "... tất cả các Sư Huynh Việt Nam vượt biển thành công hoặc bất kỳ bằng phương tiện gì (sau năm 1975) sẽ trực thuộc Phụ-tỉnh Saigon tại Paris, phải xin định cư tại Tân Đảo để cùng với Anh Em tiếp tục sứ mạng tông đồ giáo dục tại đây..."

Tuy nhiên "lệnh vua thua lệ làng" - nhất là trong hoàn cảnh tâm lý xã hội chính trị của những ngày tháng trước cũng như sau biến cố 1975 đã gây quá nhiều ấn tượng bất an cho từng cá nhân chỉ mong tự tạo và tìm nơi an toàn cho bản thân mình, vì "đoạn trường ai có qua cầu mới hay" - nên "trí thì muốn vâng theo lệnh" nhưng "lòng thì muốn nghe theo lệ".

Vì thế, tuy "dân số" Phụ-tỉnh Saigon tại Paris càng ngày càng tăng dần, nhờ những chuyến vượt biển sau này, hoặc được đi định cư tại Pháp nhờ "bảo lãnh gia đình", hoặc nhờ một phương thức nào đó mà được hưởng qui chế... "hồi hương" nhưng số thành viên tham dự "cùng chung và liên kết" tại Tân Đảo không là bao.

***

Sau chuyến “tìm đường cứu nước” thất bại tại Nhatrang và bị ở tù hơn 1 năm, Huynh cựu giám tỉnh Cyprien Gẫm được một số cựu học sinh và thân hữu người Pháp cũng như Việt tại Paris vận động chính phủ Pháp cấp giấy bảo lãnh tị nạn chính trị, và đến định cư tại Paris vào giữa năm 1976. Các Huynh kỳ cựu nói và viết tiếng Pháp “rành hơn” tiếng Việt, như Huynh Pierre Nghiêm, Adrien Hóa “ông chủ”, không phải lao đao vất vả ngồi trên ghe bập bềnh, mà cũng được cựu học sinh và thân hữu bảo lãnh cho “tị nạn chính trị” tại Paris vào khoảng đầu năm 1977.

Huynh cựu phụ tá giám tỉnh Félicien Lương - và gia đình Huynh Bellarmin cùng hai người em đang là Thỉnh Sinh và Chuẩn Sinh, Raymond và Antoine Ngàn, là trường hợp ngoại hạng. Huynh Félicien và gia đình Huynh Bellarmin mang quốc tịch Pháp nên được “hồi hương” về “mẫu quốc”, hưởng trọn vẹn những quyền lợi của một “công dân Pháp hồi hương”.

Vài tháng hoặc vài năm sau 1975, một số Huynh Đệ đã nhờ ơn bác và đảng giáo dục cải tạo nên được “sáng mắt sáng lòng”, bằng mọi giá phải “noi gương bác tìm đường cứu nước”. Tuy phần đông vượt biển thất bại, đành phải “xin chọn nơi này làm quê hương dẫu cho khó thương”, một số ít khác may mắn đã thành công, như:
- Huynh cựu giám tỉnh Bernard Tâm, được định cư ở Mỹ;
- Huynh Alexandre Ánh, được định cư ở Pháp và sinh sống tại Paris;
- Huynh Désiré Nghiêm, tuy được định cư ở Pháp tại Paris nhưng "vui mừng hứng khởi" qua Tân Đảo với Anh Em;
- Huynh Anicet Tân, được định cư ở Mỹ;
- Huynh Bertrand Đức, được định cư ở Canada, sau được chuyển về Mỹ;
- Huynh Anthony Thành, được định cư ở Mỹ;
- Huynh Valéry An, được chỉ định sang Tân Đảo, nhưng 2 tháng sau được về Paris học.
- v,v...

Khoảng năm 1980, phong trào “bảo lãnh người thân nhất trong gia đình” được phát động. Một số Huynh Đệ nhờ chương trình này mà được “đoàn tụ gia đình”, như:
- Huynh Roger Vĩnh, được đoàn tụ gia đình ở Pháp và sinh sống tại Paris;
- Huynh Bosco Bắc, được đoàn tụ gia đình ở Đức;
- v,v...

Việc tông đồ giáo dục tại Tân Đảo được tăng cường thêm hai Sư Huynh Yacinthe và Christophe Hạnh từ Paris qua; sau đó Huynh Gérard Nhơn vượt biển thành công được định cư ở Úc nhưng cũng muốn qua Tân Đảo tiếp tay với Anh Em; và Huynh Désiré Nghiêm "vui mừng hứng khởi" qua Tân Đảo, kéo theo gia đình người cháu tên Sơn (một cựu Sư Huynh) tăng cường. Nhớ thế, Huynh Phụ-tỉnh Paul Lê Cừ nghĩ ngay đến việc "tìm ơn gọi bản xứ". Huynh Gérard Nhơn hăng hái nhận lãnh làm Huynh trưởng Nhà Huấn Luyện được xây dựng tại Nouméa.

Nhóm La-Việt tại Paris được Tỉnh Dòng Paris khuyến khích và yểm trợ tậu thêm một cơ sở mới tại Ivry để làm nơi sinh hoạt cộng đồng cho người Việt tị nạn trong vùng. Trung tâm ALDER được hoàn thành.

Như vậy, Phụ-tỉnh Saigon tại Paris có 4 cơ sở:
- 2 cơ sở tại Tân Đảo: Nhà Huấn Luyện tại Nouméa và trường Collège Francis Rougé tại Thio;
- 2 cơ sở tại Paris: Cộng đoàn tại Drancy và ALDER tại Ivry.

Trong thập niên 80, một số Sư Huynh đến định cư tại Pháp (hoặc vượt biển, hoặc được bảo lãnh). Tính đến năm 1987, số thành viên thuộc Phụ-tỉnh Saigon lên đến 19 Sư Huynh, được phân phối như sau:
- Cộng đoàn Thio:          2 Sư Huynh (Paul Lê Cừ và Dominique Đinh Bình An)
- Cộng đoàn Nouméa:     3 Sư Huynh (Désiré Nghiêm, Christophe Hạnh, Yacinthe) + 1 Sư Huynh thuộc Tỉnh Dòng Úc (Gérard Nhơn)
- Cộng đoàn Drancy:      4 Sư Huynh (Alexandre Ánh, Roger Vĩnh, Valéry An và Bosco Bắc)
- Cộng đoàn Ivry:           5 Sư Huynh (Pierre Nghiêm, Adrien Minh, Herman Lãng, Victor Bửu, và Noel Pinot)
- Cộng đoàn "Diaspora": 5 Sư Huynh (Cyprien Gẫm, Félicien Nghi, Humbert, Édouard Hoàn và Dorothée Dinh)      
[gọi là "diaspora" vì những Sư Huynh này, mỗi người sống trong mỗi cộng đoàn khác nhau với các Sư Huynh người Pháp]

Ngày Tết Nguyên Đán năm 1986, Huynh tồng quyền Pablo có nhã ý đến "ăn Tết Việt Nam" với Anh Em La-Việt tại Drancy, Pháp. Anh Em La-Việt bàn tán "xôn xao" vế việc sự sống còn của Phụ Tỉnh Việt Nam tại Paris, nghĩ rằng Huynh tổng quyền sẽ giải tán Phụ tỉnh vì các vị Đàn Anh La-Việt tại Paris cho rằng "Chương trình tồng đồ của Anh Em La-Việt tại Thio, Tân Đảo có thể thất bại vì không bao nhiêu người, hoặc không có ai hăng say tiếp tay ủng hộ, nhưng sự tồn tại của Phụ tỉnh vẫn rất cần thiết, vì đó là mối dây liên lạc và chia sẻ tâm tình với Anh Em bên quê nhà - có thể nói là duy nhất và hữu hiệu nhất". Nhưng, sau khi Huynh tổng quyền trực tiếp nói chuyện riêng với từng Anh Em La-Việt, Huynh tổng quyền không hề đá động đến chương trình tại Thio, mà chỉ chia sẻ tâm tình "kiếp tị nạn của Anh Em, phải sống xa quê hương" và "khuyến khích, ủng hộ chương trình của ALDER: người Việt giúp đỡ lo cho người đồng hương cùng cảnh ngộ tị nạn..." Tuy nhiên, Huynh tổng quyền không quên nhắc nhở Anh Em rằng "dù trong hoàn cảnh nào, Anh Em chúng ta, nhất là người đồng hương cùng một ngôn ngữ, truyền thống và văn hóa dân tộc, cần liên kết với nhau để cùng chung một sứ mạng tông đồ giáo dục, vốn là lẽ sống của lý tưởng và ơn gọi La San."

***

Các Tỉnh Dòng tại Mỹ

Nhóm chọn lựa đi Mỹ, có thể vì phần đông là Huynh Đệ trẻ đã từng ước mơ có ngày đặt chân lên đất Mỹ, mà cũng có thể vì chỉ có một thiểu số Huynh Đệ đàn anh biết “nghe và nói” tiếng Mỹ (như hai anh em ruột Huynh Francis Trí và Huynh Thierry Tín), thêm vào đó không một Huynh nào được chỉ định hoặc ít ra tình nguyện đứng ra làm lãnh đạo chỉ dẫn, nên sự lựa chọn đi Mỹ có phần lúng túng. Một Huynh người Mỹ thuộc Tỉnh Dòng San Francisco, từng là bạn học của Huynh Théophane Kế tại Rôma trong thập niên 60, vận động trường Saint Mary’s College of California bảo lãnh và mời Huynh Kế dạy tiếng La-tinh. Thế là Huynh Théophane “bay” thẳng về định cư tại San Francisco trước mọi Huynh Đệ khác.

Ngày 16 tháng 5, 1975, tất cả các Huynh Đệ và 21 Sư Tỉ Sư Muội được đưa đến lãnh thổ xứ Cờ Hoa; tuy nhiên vẫn còn phải ở trong trại tạm cư tại Fort Chaffee, tiểu bang Arkansas. Huynh giám tỉnh tại Illinois, John Johnston, và một số Huynh Đệ từ New York, Pensylvania, San Francisco, v.v... đến chào mừng thăm viếng. Huynh Phụ Quyền đặc trách vùng Đông Nam Á, Michael Jacques, cũng hấp tấp bay qua chào đón Huynh Đệ và Sư Tỉ Sư Muội.

từ trái sang phải
hàng sau (đứng): Michael Jacques - Gonzague Bí - John Johnston - Raphael Đỉnh - Francis Trí - Jean Lộ - Pascal Triều - Théophane Kế
Giám tỉnh tỉnh dòng Mỹ (?) - Leo Kirby - Bonnard Bá - Fortunat Phong - Colman Coogan - Ignace Châu - Jean Ngoạn
hàng giữa: Martin Phước - Cyrille Hiến - Tiên - Antoine Lộc - Trung Sơn - Thiện - Thierry Tín - J.B. Thư - Thomas Mỹ - Michael Quang
hàng trước: Joseph Ninh - Thomas Hiến - Trung - Antoine Trụ - Joseph Hiệp - Raphael Đông - F.X. Ban - Hùng - Francis Nhàn - Antoine Long - Minh

Các Huynh Đệ La-Mỹ cho rằng “không nên gom tụ các Huynh Đệ ‘tị nạn’ lại một nơi, vì như thế chẳng khác nào gom họ vào ghetto”. Huynh phụ quyền Michael Jacques thì, trái lại, chủ trương nên gom tụ Huynh Đệ “cùng ngôn ngữ, cùng văn hóa và truyền thống” vào một chỗ, rồi từ từ phát triển sinh hoạt tông đồ như tại quốc gia của họ trước biến cố 1975. Tuy nhiên, kết quả của cuộc bàn thảo, trao đổi, hay đối thoại thương lượng, v.v... cho biết: tỉnh dòng nào tại nước Mỹ cũng mong muốn “chiêu dụ” một số Huynh Đệ tị nạn hội nhập vào tỉnh dòng mình. Chắc hẳn các Huynh Đệ tị nạn ngạc nhiên không ít khi thấy vị giám tỉnh này đến vị giám tỉnh khác thay phiên “quảng cáo” và vận động “chiêu dụ” Huynh Đệ về tỉnh dòng của mình. Thiết tưởng sự thành công “quảng cáo và vận động” không tùy thuộc vào tài ăn nói - hầu hết các Huynh Đệ chỉ biết bặp bẹ YES (dạ!)! YES(dạ)! chứ có hiểu mô tê gì đâu! Sự thành công của mỗi vị giám tỉnh tùy thuộc vào tên các thành phố hoặc tiểu bang mà các Huynh Đệ La-Việt thường nghe nói đến tại quê nhà trước biến cố 1975. Đại khái các tiểu bang hoặc thành phố New York, San Francisco, Chicago, Philadelphia. Lẽ tất nhiên, kết quả của buổi họp không đem lại niềm vui mừng cho những Huynh Đệ tự nhận mình tạm thời “câm và điếc”. Nhưng biết làm sao hơn? Có lẽ người bị tổn thương và đau khổ nhiều nhất là Huynh phụ quyền Michael Jacques, một người gốc Á Đông, nguyên là giám tỉnh của tỉnh dòng Mã Lai, vì Huynh “thấy trước” những nguy hại có thể xảy ra nếu phân tán các Huynh Đệ La-Việt.

* Tỉnh Dòng New York đón tiếp nhiều Huynh La-Việt nhất.
* Tỉnh Dòng Baltimore
* Tỉnh Dòng Illinois
* Tỉnh Dòng San Francisco
* Tỉnh Dòng New-Orleans Santa-Fe

vượt biển từ Vũng Tàu và đã thành công (một nhóm Anh Em trẻ được định cư tại Mỹ, tỉnh dòng New York)

sau khi được định cư tại Mỹ, việc đầu tiên là... học tiếng Mỹ (Sư Huynh Thierry Tín)

Cùng một tâm trạng như những Anh Em định cư tại Pháp, hơn phân nữa Anh Em được định cư tại các Tỉnh Dòng Mỹ cũng đã nổ lực "thích nghi" với lối sống mới, nhưng cuối cùng đành rút lui và hồi tục.

Dòng Nữ La San tại Mỹ

Về phần các Sư Tỉ Sư Muội, tất cả là 21 người gồm 3,4 Sư Tỉ gạo cội nghĩa là đã khấn trọn, vài Sư Tỉ mới khấn tạm, còn số đông đang là thỉnh sinh hoặc đệ tử. Dù trong hoàn cảnh và trạng huống nào, nhất là trong hoàn cảnh phức tạp này, bản năng tự nhiên trời phú là đoàn kết với nhau: “Chị đi đâu, Em theo đó!” Tâm tình “cùng chung và liên kết” xem ra thích hợp cho hoàn cảnh này, nhất là trong giờ phút quan trọng, Huynh Bernard Tâm, nguyên giám tỉnh tỉnh dòng Saigon trong thập niên 60, và cũng là người đã tận tình chăm lo thật chu đáo cho các Sư Tỉ Sư Muội ngay từ ngày đầu tiên thành lập Dòng Nữ La San, lại không có mặt tại hiện trường. Ngày 19 tháng 6, 1975, các Sư Tỉ Sư Muội được giám mục địa phận Fresno, qua sự giới thiệu của các Huynh Đệ La-Mỹ thuộc tỉnh dòng San Francisco, bảo lãnh về địa phận và giao toàn bộ khu vực Đại Chủng Viện, Byan Seminary, cho các Sư Tỉ Sư Muội xử dụng.