LASAN Ban Mê Thuột
Niên khóa 1959 – 1960

Đức cha Seitz, giám mục địa phận KonTum đă từ lâu xin với ḍng La San gởi các sh đến lo trường của ngài tại Ban Mê Thuột. V́ t́nh trạng nhân sự c̣n thiếu thốn nên sh giám tỉnh đầu tiên người Việt Nam, sh Cyprien Thiên, đành khất lần.
Tuy nhiên vào năm 1959, cha xứ rất năng động của nhà thờ Thánh Tâm Ban Mê Thuột, ngoài tài ăn nói có duyên, cha nại đến nhiều lư do quan trọng, trong đó có lư do về ảnh hưởng bành trướng mạnh mẽ của Anh Em Tin Lành, cuối cùng đă thành công thúc đẩy Anh Em La San đến quyết định lập cư trên vùng cao nguyên này.
Ngày 20/07/1959, 04 Huynh La San được gởi lên BMT. Cộng đoàn mới này tạm trú trong một nhà xứ cũ. Công tác sửa chữa trường lớp và nhà ở được tiến hành ngay. Ngày 10/08/59, các lớp học đă sẵn sàng đón tiếp các học sinh đầu tiên của trường. Ngay ngày tựu trường, 386 trẻ gồm Việt, Thượng (Rhadé), có đạo hay không, đă tŕnh diện và được chia ra làm 9 lớp, từ lớp mẫu giáo (12è) đến lớp đệ ngũ (5è). 08 thầy hợp tác với 04 sư huynh để điều hành trường và bảo đảm công tác giảng dạy. Vài tháng sau, sĩ số học sinh lên đến 431 em.
Nhà trường nằm ngay trung tâm thị xă (ngay phía sau nhà thờ chánh ṭa hiện nay) nhưng diện tích lại khá nhỏ nên các sh đă cố công vận động với chính quyền sở tại và t́m ra được một sở đất rộng 17ha để xây dựng ngôi trường tương lai.
Tổng thống Việt Nam Cộng Ḥa quan tâm đặc biệt đến dự án và hỗ trợ với hết khả năng. Với lại việc mở thêm trung tâm văn hóa này cũng nằm trong dự định của tổng thống là quyết tâm biến BMT thành thủ phủ của vùng cao nguyên phía Tây này : ai làm chủ BMT sẽ làm chủ Tây Nguyên. Thế nên chính quyền dân sự và quân sự được lệnh giúp mau giải tỏa khu đất c̣n thưa thớt cư dân này. Theo lệnh của ngài, kiến trúc sư Ngô Viết Thụ, quán quân giải kiến trúc La Mă, đă đến ngay để nghiên cứu hiện trường và lập dự án xây dựng một ngôi trường trung học đồ sộ với thời giá ước lượng khoảng 20 triệu đồng, một con số khủng khiếp !
Cũng nên thêm chi tiết là trường La san BMT đang hoạt động trong t́nh trạng rất đặc biệt : phần lớn học sinh đang theo học được hưởng chế độ miễn phí hoàn toàn, thế nên việc thu học phí hạn chế chỉ vừa đủ cho phép cộng đoàn các sh tạm sống qua ngày !

Năm 1960
Từ ngày thành lập, trường La San Ban Mê Thuột “chỉ” biết đến một sự phát triển liên tục. Sĩ số học sinh là một thí dụ điển h́nh : 386 vào tháng bảy năm 1959, 630 vào tháng chạp năm 1960. Con số này sẽ đạt đến một ngàn vào niên khóa tới (1961) với việc mở thêm 5 hay 6 lớp theo dự tính. Số lớp đang hoạt động hiện nay là 12 so với 8 lớp lúc thành lập (1959).
Nhờ ḷng hảo tâm của các ân nhân ban giám hiệu trường có thể tiến hành sửa chữa, làm mới và nới rộng các pḥng ốc cũ kỹ và nay trường hiện ra dưới một dáng vẻ khá diễm lệ (!) và dễ mến. Theo ư kiến của các nhân vật “cao cấp nhất” về dân sự lẫn quân đội, đây là trường thứ nhất và là mẫu của các trường trong tỉnh, xét về mặt sạch sẽ và tổ chức lẫn về mặt giảng dạy và giáo dục.
Ngay từ bây giờ, chưa chi chỗ học dành cho trẻ đă quá thiếu thế nên nhà trường đă cho tiến hành việc xây dựng thêm 5 pḥng học mới và hy vọng sẽ sẵn sàng kịp cho niên khóa tới.
Nhờ sự tháo vát của ban giám hiệu trẻ, và ảnh hưởng thuận lợi của các cựu học sinh La San đă từng tiếp nhận tích cực nền giáo dục tốt của các sh, nên chính quyền địa phương tin cậy giao cho trường một khu đất rộng 69ha33 để xây dựng một trường mới nằm ở ngoài ô của thành phố nhưng trong tương lai sẽ là khu văn hóa nội ô của thủ phủ Tây Nguyên là Ban Mê Thuột. Bằng một nghị định thư ngày 05/12/1960, tổng thống Việt Nam Cộng Ḥa, ngài Ngô Đ́nh Diệm, đă đồng ư nhượng lại cho ḍng La San mướn trong ṿng 99 năm với giá tiền tượng trưng là 1$00. Ngoài ra cơ quan công quyền cũng điều một xe ủi đất đến giúp san lấp khu đất trên. Một con đường nhựa nội bộ dẫn từ quốc lộ 14 đến khu nhà trường dài khoảng 0,4 km cũng sẽ được sở công chánh Cao Nguyên lên kế hoạch thực hiện. Một ngôi trường trung học đồ sộ tân tiến nhất cũng sẽ được kiến trúc sư lừng danh, ông Ngô Viết Thụ, nghiên cứu, đưa lên bản vẽ và sẽ được chính quyền ở cấp cao nhất kư duyệt. Ban giám đốc trường La San đặt hết ḷng tin cậy vào Chúa Quan Pḥng trong việc tiến hành chương tŕnh qui mô này để danh Thiên Chúa “cả sáng” và v́ “phần rỗi linh hồn” của các học sinh tương lai không phân biệt nguồn gốc, Thượng hay Kinh.

Năm 1961
Sau việc sh phó huynh trưởng Félix rời Ban Mê Thuột vào ngày 27/12, trường La San c̣n mất thêm sh hiệu trưởng Gabriel được thuyên chuyển về La San Thủ Đức ngày 07/01. Người tạm quyền kế nhiệm là sư huynh Emmanuel, một sư huynh đích thực La san, rất thông cảm và dễ mến, đă mang lại cho trường nhiều an ủi.
Chúa nhật 26/02 : nhà trường mừng kính trọng thể lần đầu tiên lễ thánh Gio-an Bao-ti-xi-ta La San, quan thầy các nhà giáo dục Ki-tô. Với các phương tiện hạn chế của trường, chi phí tối thiểu và sự cộng tác chân thành của tất cả các sh, giáo viên và học sinh, trường đă thực hiện thành công một vài tiết mục rất mới lạ cho khán giả là phụ huynh học sinh và nhân sĩ , chính quyền trong tỉnh. Chương tŕnh bao gồm :
Một thánh lễ ngoài trời do cha tuyên úùy Louison cử hành theo ư nguyện của các hs, phụ huynh của chúng, các thầy của chúng và tất cả các ân nhân của trường.
Một lễ hội thao : thể dục đồng diễn của 400 hs, biểu diễn nhảy ngựa gỗ do nhóm vận động viên trẻ của trường, thể dục xếp hàng chữ “cám ơn” do đoàn Tùng Tâm thể hiện, và cuối cùng, để kết thúc là cuộc thao diễn theo tiếng quân nhạc của tất cả các học sinh từ lớp ba đến lớp đệ tứ. Cuộc hội thao này được vị đại diện chính phủ tại Cao Nguyên và chuẩn tướng chỉ huy trưởng quân đoàn II và vùng 4 quân sự.
Cuộc phát thưởng cuối năm nay dành cho hs diễn ra trong ṿng thân mật, không kèn không trống.
Từ hai tháng nay, một chiếc xe ủi đất của Dinh Điền đă giúp nhà trường san lấp mặt bằng khu đất để chuẩn bị cho việc xây cất trường mới. Chuẩn tướng quân đoàn cũng cho nhà trường mượn một xe Jeep để đi lui tới trông chừng việc san lấp và chuẩn bị tập trung vật tư xây dựng.
Sau kỳ cấm pḥng năm tại Đà Lạt, trường La san lại được dịp vui mừng đón tân hiệu trưởng là sh Gabriel (?)

Năm 1962
11/02. Đức cha Seitz, giám mục tông ṭa Kontum (mà Ban Mê Thuột vẫn c̣n tùy thuộc) đă cử hành thánh lễ cho các em rước lễ Bao Đồng và ban bí tích thêm sức cho khoảng 100 em hs của trường. Trước đấy, các em đă được chuẩn bị kỹ lưỡng bằng 3 ngày tĩnh tâm sốt sắng do các ch ḍng Chúa Cứu Thế hướng dẫn.
01/03. Lễ kính chân phước Bá Ninh. Trường hân hoan dẫn khoản g 50 em hs của trường đến bên bàn thánh để cho các em được sung sướng rước Ḿnh Máu Thánh Chúa lần đầu.
25/03. Năm nay nhà trường tổ chức lễ mùng thánh Gio-an La San, bổn mạng các nhà giáo dục tại sân vận động của thị xă dưới sự chủ toạ của vị đại diện chính phủ cao nguyên trung phần. Tất cả các nhân sĩ tai mắt trong thị xă BMT và phụ huynh học sinh đều có mặt trên sân. Rất nhiều trường trong tỉnh cũng đến tham dự. Đầu chương tŕnh tôn giáo là Thánh lễ ngoài trời do cha xứ nhà thờ chính Thánh Tâm chủ sự, với ca đoàn mà thành viên là học sinh trường đảm trách với chất lượng cao và với sự phụ họa của đoàn quân nhạc (tŕnh diễn nhạc đạo) rất được đám đông theo dơi và tán thưởng. Sau lời phát biểu của sh hiệu trưởng về ư nghĩa của cuộc lễ hội, là cuộc diễn hành của các trường bạn đại diện. Phần diễn hành đều bước của học sinh bản trường trong bộ đồng phục xanh trắng mới tinh “buộc” khán giả phải nhiệt liệt vỗ tay tán thưởng. Các tiết mục phụ như tạo h́nh kim tự tháp, thể dục đồng diễn, tŕnh diễn đội quân Tô Cách Lan, được các học sinh trường thể hiện xuất sắc và đầy tự tin. Nhất là đội h́nh theo kiểu Tô Cách Lan do các học sinh lớn của trường đảm trách đồng diễn đều đặn, nghiêm túc, trong trang phục tương tợ hạ sĩ quan, đă gieo vào ḷng khán giả sự khâm phục về kỷ luật cao độ của học sinh La San. Một chuyên gia quay phim từ đô thành Sài G̣n chủ tâm đến để thu h́nh màu tất cả các giai đoạn của buổi lễ và giao lại cho trường để lưu niệm ngày khó quên này.
Tháng 06. Với kỳ tựu trường của niên khóa 1962-63, thành viên tu sĩ của cộng đoàn La San BMT được đổi mới phân nữa. Các sh Salomon Hộ, Francois Sắc và Léon Dzũng thay thế các sh Étienne (le jeune nhưng già !), Firmin, và Đạt Thanh. Sĩ số học sinh tăng lên đến 840 em, một con số kỷ lục từ trước tới nay, trong đó, tiểu học là 520 và trung học là 320. Tất cả các pḥng ốc rảnh rỗi đều được trưng dụng và biến thành lớp học, ngay cả pḥng họp của hiệp hội Hùng Tâm. Ngay tại nhà chơi có mái che, hai lớp học được nhanh chóng dựng lên vào giờ chót để mở thêm lớp đệ ngũ B và lớp ba B. Nhờ sự giúp đỡ của một cựu học sinh quảng đại, một khung nhà tiền chế bằng gỗ sao được cho trường mượn sử dụng để làm nhà chơi mới. Cũng nên lưu ư là một xưởng thủ công nghiệp sản xuất đồ dùng bằng mây tre cũng được mở ra tại trường để tạo nguồn lợi cho các học sinh vùng cao.
Tháng bảy. Sau những cuộc vận động kiên nhẫn trên phủ tổng thống để tạo vốn cần thiết cho việc xây dựng ngôi trường được kiến trúc sư chính cống vẽ kiểu, cuối cùng rồi a/e La San cũng kư được bản giao kèo vay mười triệu đồng (10 000 000$),và phải trả trong 5 năm với tiền lời là 3% mỗi năm. Lễ đặt viên đá đầu tiên được chính kiến trúc sư Ngô Viết Thụ chủ tọa vào ngày 20/08/62 và công việc san lấp khu vực nơi xây dựng trường được tiến hành ngày 01/09 với sự giúp đỡ của “xe máy”ä của sở công chánh và của công binh. Trong thời gian này, 04 giếng sâu 50m - mà ba trong số này có gắn máy bơm và một có quạt gió để bơm nước - được sở nông nghiệp cho đào và với nghĩa cử thân ái, đặt dưới quyền sử dụng của ngôi trường tương lai. Nhờ vậy vấn đề đau đầu nhất về nước nôi, tại một vị trí có cao độ là 500m đă nhanh chóng được giải quyết ổn thỏa và tốt đẹp hơn mơ ước là đàng khác. Công cuộc đào móng được tiến hành đầu tháng 10 và vào ngày 31/12, việc xây cất đă đạt tới cao tŕnh là lầu 1 (gần 10m). Mọi thành viên của trường La San tại thị xă BMT đều hy vọng tràn trề là vào tháng 8 năm 1963, họ sẽ được vui mừng tham dự lễ khai giảng của ngôi trường mới tuyệt đẹp của họ vươn ḿnh trong nắng mai, ngạo nghễ trên đồi cao gió lộng !
Tháng 10. Cuộc diễn binh của lực lượng quân sự vào dịp lễ quốc khánh không được tổ chức như những năm trước. Thay vào đó, để lấp vào chỗ trống, người ta cho mời tất cả các trường trong thị xă tham dự. Theo đánh giá của mọi người trong thị xă, học sinh trường La san chiếm vị trí hàng đầu trong cuộc diễn hành v́ số hs tham gia đông nhất (400), y phục gọn gàng và đẹp nhất và nhất là đều bước nhất ! Buổi chiều, niềm kiêu hănh lại đến với hs trường La san khi chúng hân hạnh được mời thực hiện màn đồng diễn thể dục tại sân vận động của thị xă.
Tháng chạp : 08/12. Lễ Đức Mẹ Vô Nhiễm được trường La San hân hoan cử hành một cách đặc biệt. Buổi sáng, thánh lễ cho cả trường và có nghi thức rước lễ lần đầu cho khoảng 60 em hs. Sau đó, các em này được tặng một buổi diểm tâm tại trường với sự chứng kiến của phụ huynh chúng. Buổi tối, lúc 20g00, sân trường được thắp sáng rực để đón tiếp đoàn kiệu Đức Mẹ Lộ Đức được diễn ra trong sân trường. Trước ngày hôm ấy, mỗi lớp đều ra sức trang hoàng đoạn đường với những chiếc đàn lồng xinh xắn mà đoàn kiệu sẽ đi qua và đă được phân chia trước cho lớp đảm trách. 15 mầu nhiệm của chuỗi Mân Côi được dùng làm chủ đề cho 15 bức tranh hộp bằng giấy kiếng bóng màu tuyệt đẹp, đặt ở 15 vị trí nơi mà đoàn kiệu sẽ dừng lại để suy gẫm vài phút, đọc 3 kinh Kính mừng và hát một khúc ca tôn vinh Đức Mẹ.
Lễ Giáng Sinh : 25/12 . Nhờ sự hiện diện của các cha ḍng Thiên An Biển Đức đă đến lập một tu viện tại BMT nên các sh, hs La San và các tín hữu vùng lân cận đă có được thánh lễ nữa đêm trên sân trường. Tuy số người tham dự không đông nhưng bầu khí rất ấm cúng, sốt sắng và nghiêm trang. Bàn thờ, máng cỏ theo kiểu dáng đơn sơ nhưng trang trí rất mỹ thuật và do sh Vân Xuyên thực hiện. Các bức tranh bằng giấy kiến màu với họa tiết đa dạng theo chủ đề Giáng Sinh đă là niềm hănh diện cho tác giả của chúng là sh Hermel. Về phần đoàn Nghĩa sĩ, v́ Giáng Sinh là lễ bổn mạng của đoàn, nên việc mừng lễ kỹ lưỡng hơn qua việc tổ chức một buổi canh thức vừa độc đáo lại vừa mang “tính dân tộc” : Mỗi đội, trước khi tham dự thánh lễ, rút lui về láng trại của ḿnh không phải để thảo luận nhằm học tập hay suy nghĩ và nguyện gẫm về mầu nhiệm Ngôi Hai giáng trần nhưng là để … giữ ấm và tránh cái lạnh buốt da ngoài trời … !

Năm 1963.
Chuyển động : đầu tháng tư, song song với việc xây dựng trường mới đang tiến hành, ban giám hiệu “trường hiện hành” nhận được lệnh khởi đầu công tác sửa chữa và nới rộng cơ xưởng thánh Tê-rê-xa nhằm di dời ban tiểu học của trường về đó vào ngày tựu trường trong tháng sáu của niên khóa 1963-64. Cơ sở này thuộc nhà chung giáo phận Kontum và được đức cha Seitz nhường lại cho ḍng La San để bù lại khu đất mà trên đó trường La San đang hoạt động và sẽ được bàn giao lại cho các nữ tu Bác Ái thánh Vinh Sơn sử dụng. Sau ba tháng sửa chữa và có khi thay đổi sâu xa cấu trúc, khu cơ xưởng đă hoàn toàn đổi mới. 14 lớp học khang trang, rộng răi, đă mở cửa để vui mừng đón 500 em hs tiểu học vào ngày tựu trường 15 tháng sáu năm 1963.
Thi cử : cuối niên khóa 1962-63, trường vui mừng được tin 17/20 thí sinh của trường đă được chấm đậu bằng trung học đệ nhất cấp. Với tỉ lệ 85% trường La San BMT là trường có số học sinh đậu cao nhất của trung tâm thi cử toàn vùng cao nguyên.
Một bước đổi mới táo bạo ! Rất nhiều phụ huynh có “quí tử” đang theo học tại ban tiểu học La San đă tŕnh bày mong muốn các “tiểu ái nữ” của họ cũng được nhận vào cùng với anh em chúng. Trong ư muốn phục vụ nhu cầu chính đáng và đồng thời cũng muốn “thêm dân” cho các lớp học của ban tiểu học, sh giám tỉnh Bernard Bường đă lấy sáng kiến chấp thuận cho phép thâu nhận các bé gái từ lớp mẫu giáo cho đến lớp ba của ban tiểu học. Cùng lúc, để đối phó với t́nh h́nh khó khăn thiếu giáo viên nam do lệnh động viên, sh cũng đồng ư cho trường được phép chiêu mộ nữ giáo viên để phụ trách các lớp thuộc cấp tiểu học. Đức cha Seitz vừa nghe phong phanh các tin trên liền sử dụng quyền tài phán trong giáo phận của ngài và yêu cầu trường La San đ́nh hoăn ngay việc áp dụng các phép nói trên.
Cuộc viếng thăm của vị lănh đạo tối cao. Cuối tháng chín, tổng thống Ngô Đ́nh Diêm đă đích thân đến viếng thăm công trường xây dựng của ngôi trường mới trên “đồi La San”. Ngài quan tâm đặc biệt đến dự án xây dựng này – có thể nói một phần là do sáng kiến và hỗ trợ của ngài – ân cần hỏi han cặn kẽ về những thuận lợi và khó khăn mà ban giám hiệu trường gặp phải khi tiến hành xây dựng theo đề án mà chính ngài đă tự tay phê duyệt ! Tổng thống c̣n xem xét tỉ mỉ mô h́nh trường và “tới tấp” khuyến khích cũng như cho chỉ thị trong việc tiếp tục đẩy mạnh tiến độ thi công.
Ngày 01/11/1963 : những dao động và kinh hoàng lúc ban đầu nhanh chóng được vượt qua : cuộc cách mạng không gây ảnh hưởng quá đáng trên các sh và hs La San. Tuy nhiên trường La San BMT đều nhất trí thấy rằng, chỉ trên phương diện nhân bản và t́nh nghĩa con người, th́ vị tổng thống quá cố quả là “một cựu học sinh La San tốt”, sống ra người, là một công dân gương mẫu … và là một ân nhân xuất sắc và đích thực của trường.
Lễ Giáng sinh năm nay được cử hành với nhiều hân hoan và rầm rộ bên ngoài. Nhà trường đă đóng góp vào lễ hội của giáo xứ bằng đoàn kiệu tượng Chúa Hài Nhi với đoàn học sinh hộ tống 300 em, tay cầm những bó đuốc sáng và được trang trí đầy màu sắc.
Công tŕnh xây dựng trường mới : Ngày 31/12/1963, hai cánh nằm hai bên khu nhà chính hầu như đă gần xong và có thể ở được. Tầng trệt của khu nhà trung tâm có chiều cao đặc biệt (8m), có cấu trúc của một hội trường-nhà hát với sân khấu rộng lớn và tầng hầm với pḥng hóa trang, đạo cụ … vừa là sân chơi có mái che cho hs trong những ngày mưa bảo. Về nhà nguyện, theo bản vẽ th́ nhà nguyện nằm bên trên hội trường-nhà hát, cách mặt đất 8m với chiều cao là 15m, rộng 16m. Để xây dựng được, đội thi công phải tập trung thật nhiều kỹ thuật phức tạp với nhiều rủi ro đa dạng … và nhất là nhiều phí tổn. Việc thực hiện đ̣i hỏi thêm nhiều th́ giờ và tài chánh. Chắc chắn khi khai giảng niên học mới, một số pḥng ốc của ngôi trường đồ sộ này cần phải được tiếp tục xây dựng … tuy nhiên về cơ bản, trường dễ dàng hoạt động tốt với những pḥng ốc đă được hoàn thành.

Năm 1964.
Cộng đoàn các sh :
Cộng đoàn La San BMT gồm 7 thành viên vào đầu năm 1964, nhưng sau kỳ tĩnh tâm năm vào tháng năm, số này sụt giảm c̣n 6.
Colomban Lộc, tân hiệu trưởng.
Salomon, quản lư.
François Nghi, giáo sư đứng lớp
Joachim Thuần, giám học trường tiểu học Tê-rê-xa
Arsène Phan, giáo sư đứng lớp.
Eùmilien Khương, giáo sư đứng lớp.
(hiệu trưởng Bénilde đă rời ḍng vào đầu tháng 10/64 !)

Ban giảng huấn đời.
Để cộng tác với 6 sh lo cho 2 trường tiểu học Tê-rê-xa và La San Đồi (BMT) gồm 9 lớp trung học đệ nhất cấp và 16 lớp tiểu học, ban giám đốc nhà trường có mời 26 nam giáo viên với hành trang đủ về kiến thức nhưng về phương pháp sư phạm th́ cần bàn lại. Tuy nhiên phải nói là họ đầy nhiệt tâm và có đạo đức. Phần lớn họ đều là Công giáo và cũng tham gia dạy giáo lư cho hs ḿnh.

Sĩ số học sinh.
Tổng số hs của trường đă từ con số 900 vọt lên thành 1150. Sở dĩ con số này tăng mạnh có thể là nhờ những kết quả khả quan về học tập và thi cử và cũng v́ trường trên đồi (La San) mở thêm ban tiểu học : 30 hs tiểu học quanh vùng đến ghi danh vào ngày tựu trường của niên khóa 64-65 có, nhưng con số ấy lên đến 200 một thời gian ngắn sau đó. Cách chung, học sinh có tinh thần tốt và rất hănh diện mang danh La San. Chúng dễ dạy tuy tánh t́nh có phần mộc mạc v́ phần đông thuộc thành phần gia đ́nh di cư và làm nông hay có cha là quân nhân … Chúng cũng hơi thụ động, thế nên các thầy có bổn phận phải thay đổi năo trạng chúng thành tích cực hơn và giúp chúng kiến tạo ḷng yêu thích học tập.

Học tập.
Chương tŕnh học tập của Bộ giáo dục đề ra với sự tăng cường về Pháp văn. Kiểm tra học tập thường xuyên : thi mỗi tháng và thi tam cá nguyệt với bản điểm phải có cha mẹ kư duyệt. Kỳ thi chánh thức:
Bằng Tiểu học : 65/80 được chấm đậu.
Bằng Trung học đệ nhất cấp : 41/42 được chấm đậu (98%).
Những sự kiện đáng chú ư.
Chuyển về trường mới : ngày tựu trường của niên khóa 64-65 được ấn định vào ngày 03/07/1964. Phân ban trung học được di chuyển về trường mới (tạm xong một phần) nằm trên đồi cách thị xă khoảng 3 km , trên đường về Sài G̣n. Cơ sở cũ sẽ được giao lại cho đức giám mục giáo phận để ngài trao cho các Nữ Tử Bác Ái Vinh Sơn sử dụng.
28/09/64 : Sh Tổng phụ quyền Lawrence O’Toole đă đến thăm BMT để động viên mọi thành viên La San đang miệt mài thi hành sứ vụ và sau khi thăm hỏi cặn kẽ các sh, ngài có lời cố vấn khôn ngoan để trường hoạt động tốt giữa giới trẻ kinh thượng.
Trường cũng tiếp đón ông phụ tá quản trị của vị tướng chỉ huy vùng II chiến thuật, các ông chánh và phó tỉnh trưởng Đắc Lắc … Mọi quan khách đều tỏ ra hài ḷng về công tác giáo dục có chất lượng mà trường La San đang thực hiện trên đồi này.
Vun trồng ơn gọi : Câu lạc bộ Bá Ninh được h́nh thành. Một nhóm hạn chế gồm những thiếu niên đang theo học các lớp đệ thất, đệ lục, đệ ngũ được tuyển chọn để tạo nên ṇng cốt cho câu lạc bộ. Đoàn Thanh Sinh Công (JEC) và vài nhóm Công giáo cũng cố tạo nên bầu khí thuận lợi cho các ơn gọi được phát triển.
Mối liên hệ : rất tốt đẹp với các chính quyền đạo đời và với cơ quan giáo dục !
Bàn ghế & học cụ : Tất cả học cụ và bàn ghế từ cơ sở cũ được chuyển về trường mới nhờ sự lao động hăng say và tận t́nh của thầy tṛ La San. Tuy nhiên về lâu dài, chúng cần phải được nhanh chóng thay thế để đảm bảo an toàn và mỹ thuật ! Cũng cần nói thêm là ban giám hiệu đă cho đóng xong tại ngôi trường mới 100 giường và 100 bàn viết bằng gỗ sao đẹp, rộng răi và chắc chắn cho các nội trú tương lai.
T́nh h́nh tài chánh. Xét về mặt công tác xây dựng cần hoàn thành, cho dù nếu không có thất thoát đây đó, quỹ nhà trường cũng không thể cáng đáng nổi. Phần nữa, lương bổng cho các thầy dạy bên đời cũng chiếm một phần quan trọng trong chi tiêu của trường.

Năm 1965 (La San Kbuôn)
Nhân sự của cộng đoàn : từ đầu năm cho đến kỳ tĩnh tâm năm vào tháng năm (1965), số sh c̣n lại là 6. Sau đó sh Francois Nghi đổi về La San Bá Ninh Nha Trang, các sh Arsène Phan và Eùmilien Khương về đệ tử viện Nha Trang. Công đoàn mới gồm : bề trên Colomban Lộc, sh Martial Tùy, giám học ban trung học, sh Salomon quản lư và giám học tiểu học đồi, sh Joachim Thuần, giám học tiểu học Lam Sơn, Sh Auguste Huy, sh Gustave Tân và sh Vital Hiền.
Ban giáo viên bên đời : Phần đông 27 giáo viên giáo sư tiếp tục công tác trong niên khóa mới. Họ làm quen dần với phương pháp dạy học La San và là những cộng tác viên quí giá của các sh trong hai trường, trên đồi và tại thị xă BMT. Một số lớn làm chủ nhiệm lớp và kiêm luôn giáo lư viên cho lớp ḿnh ! Chưa chi lệnh tổng động viên đă đe dọa tước đi một số các thầy giáo giỏi này.
Sĩ số học sinh : số học sinh La San BMT, của trường trên đồi và ngoài thị xă (Lam Sơn), tổng cộng là 1415 em. Năm trước tổng số là 1 115, như vậy tăng được 300 em. Cách chung, “Tinh thần” chúng rất cao. Chúng rất hănh diện , có khi quá mức là đàng khác ! Dù sống trong khung cảnh c̣n hơi hoang sơ và phần đông thuộc gia đ́nh làm ăn chân chất hay di cư nên các học sinh có vẻ thô kệch tuy nhiên đạo dức, chăm chỉ, và dễ uốn nắn. Kỹ luật dễ dàng được đa số học sinh tuân thủ.
Việc học : thi đua học tập được phát động mạnh. Việc giảng dạy có vẻ hữu hiệu do biết quan tâm đến chuyện mỗi cá nhân học sinh phải chuyên cần học tập. Công tác kiểm tra bài vở được thực hiện đều đặn. Kết quả các kỳ thi chính thức :
Thi tiểu học : 88/98 được chấm đậu
Thi trung học đệ nhất cấp : 39/49
Năm nay (65-66) trường chuẩn bị cho học sinh dự thi tú tài 1 (Việt Nam)

Vài sự kiện lớn :
Trường hân hạnh đón chào cuộc viếng thăm của đức cha Seitz, giám mục giáo phận Kontum-Pleiku-Ban Mê Thuột. Ngài hài ḷng về học sinh và về trường sở.
Ngày 16/12/1965, trong chuyến viếng thăm nhắn ngủi BMT, (bức tượng) Đức Mẹ Fatima đă âu yếm dừng lại tại cổng trường (bên quốc lộ 14). Toàn trường trong bộ đồng phục của những ngày lễ lớn kính cẩn đứng dàn chào tại đấy và để dâng lên Mẹ một lời kinh sốt sắng cầu nguyện ḥa b́nh cho đất nước đang bị chiến tranh tàn phá và cho công cuộc truyền giáo thu được nhiều kết quả.
Vun trồng ơn gọi : “Câu lạc bộ Bá Ninh” được củng cố. Khoảng mươi em được chọn trong số những học sinh ưu tú của trường để gởi đi đệ tử viện hay chuẩn viện Nha Trang.
Liên hệ với giới thẩm quyền : nói chung, mối liên hệ với chánh quyền đời, đạo, giáo dục và quân đội đều tốt. Khắp nơi, nhà trường được các giới thẩm quyền coi trọng và đối xử tử tế.
Động sản và bất động sản : những công tŕnh xây dựng mới, nhất là ngôi nhà nguyện cao rộng … vẫn chưa được hoàn thành đúng như dự định. Thiếu hụt trầm trọng vật liệu xây dựng và nhất là về xi măng… Tiến tŕnh thi công c̣n chậm. Các lớp mới tuy cần thêm trang bị thêm nhưng về cơ bản đă có gần như đầy đủ bàn ghế cho học sinh.
T́nh trạng tài chính : Như thông lệ (!), nền tài chính của trường c̣n èo uột do những xây cất đang tiến hành và do việc quản trị trong quá khứ có vài sai sót. Nhân số các sư huynh có tăng lên th́ chi phí để trả lương cho giáo viên sẽ giảm đi và việc tiết kiệm chắc sẽ khả quan hơn và việc sửa sang cơ sở trường lớp sẽ có cơ may tiến hành nhanh hơn.

Năm 1966
Nhân sự của cộng đoàn : Nhân số các sh là 7 và được giữ nguyên đến kỳ tĩnh tâm năm vào tháng sáu 1966. Sau thời điểm này, sh Martial Tùy và sh Auguste Huy được đổi về Taberd Sài G̣n. Nhân số của cộng đoàn được nâng lên thành 09, gồm :
Huynh trưởng : sh Colomban Lộc (Đào)
Giám học cấp 2&3 : sh Vital Hiền (Quang)
Quản lư và văn pḥng : sh Salomon Minh (Hộ).
Quản nhiệm trường tiểu học Lam Sơn : sh Joachim Thuần
Giám học tiểu học trên đồi : sh Henri Hạnh (Diệp).
Thầy việc : sh Norbert Nam.
Trưởng ban thể thao : sh Gustave Tân (Đức)
Đảm trách Thanh Sinh Công : sh Abel B́nh (Quang).
Đảm trách JEC trẻ : sh Damascène Tuân.
Ngoài ra, tất cả các sh, trừ hai ba sh lớn tuổi, đều làm cố vấn khối (3 lớp) hoặc chủ nhiệm lớp và đứng lớp dạy khá nhiều giờ, góp phần giáo dục kiến thức và nhân bản các học sinh của ḿnh.
Ban giáo viên bên đời : Việc t́m giáo viên có tài năng khá tại vùng đất đầy biến động v́ chiến tranh quả là điều rất khó khăn. Lệnh động viên cũng góp phần xáo trộn mạnh đội ngũ giáo viên của trường vào bất cứ thời điểm nào trong niên học. Ban giám hiệu phải đặc biệt quan tâm đến việc giúp các giáo viên mới làm quen với phong cách La san để việc giáo dục học sinh đi vào quy củ, nề nếp. Các giáo viên này thường đứng lớp liên tục nên họ có thể chăm lo cho học sinh, dạy giáo lư hay kiến thức nhân bản cho chúng. Tổng số các thầy giáo là 30 vị.
Sĩ số học sinh : Năm nay tổng số học sinh là 1 658, nhiều hơn năm rồi (1415). Cách chung, rất nhiều em nhà ở tại thị xă gặp trở ngại v́ trường nằm bên ngoài (tương lai gần, sẽ là nội thành) thị xă, cách khá xa, khoảng 3 km. Tuy nhiên từ từ, quảng đường trở nên ngắn với thói quen đi bộ. Thành phần học sinh công giáo khá lớn (vùng di cư) , nhất là tại trường tiểu học La San Lam Sơn (nằm giữa khu xóm đạo). Những nguy hiểm về luân lư trên đường phố quả là cơn ác mộng đối với các bậc cha mẹ quan tâm đến việc giáo dục con cái ḿnh. Tuy nhiên phải nh́n nhận rằng các học sinh hăy c̣n đơn sơ (v́ đây là một tỉnh lẽ). Chúng tham gia đông đảo và hết ḿnh mọi sinh hoạt được tổ chức tại trường do các sh (5/9 các sh ở độ tuổi 26 trở lại !) và các giáo viên thường xuyên tổ chức. Chúng cũng làm quen với nếp sống đoàn đội (xă hội) với việc thực hiện thường xuyên những trận đấu thể thao, cắm trại (diện tích của trường khá rộng, hơn 72 mẫu tây, và có suối, có rừng, có đồi …) và các tṛ giải trí khác vào các dịp lễ lạc…
Học tập : xung lực gắn liền với học tập đă được khai mào từ những năm qua tiếp tục được đẩy mạnh từ niên khóa 65-66 sang đến niên khóa 66-67. Bài vở học sinh được các thầy kiểm tra thường xuyên. Các tập vở được xem xét và chấm điểm gần như hằng ngày. Các kỳ thi học kỳ(tam cá nguyệt, lục các nguyệt) được tổ chức rất nghiêm túc, ít khi xảy ra chuyện cóp bài ! Bản điểm được gởi về phụ huynh kiểm tra và kư nhận hằng tháng. Việc lên lớp được diễn ra theo qui luật chặt chẽ. Thi nhập học cho các học sinh từ các nơi khác đến cũng được tổ chức rất qui củ.
Kỳ thi tú tài I Việt : 7/8 ban B (toán), 5/14 ban A (sinh vật) !
Sự kiện quan trọng : Cuối tháng giêng 66, cuộc pháo kích của lực lượng Bắc Việt nhằm tấn công một đoàn “công-voa” lính Cộng Ḥa ngay trước cổng trường tuy không gây thiệt hại ǵ cho binh sĩ nhưng lại làm bác “gác-dan” già chết đau thương. Nhà trường bảo lănh nuôi đứa con duy nhất c̣n sống sót của bác !
Sự kiện trọng đại tiếp theo là việc tham gia mừng lễ “đệ nhất bách chu niên” ngày các sh đặt chân đầu tiên lên đất nước VN (tại Sài G̣n) vào ngày 08/01/1866. Lúc đầu, buổi lễ được dự tính diễn ra vào cuối tháng tư 66, song cuối cùng th́ được dời lại vào các ngày 13,14,15 tháng 05/1966 do các diễn tiến chính trị trong nước. Đó thật sự là một tam nhật đầy hân hoan và làm nức ḷng người, ba ngày trong đó ngôi sao La San vọt lên cao trên bầu trời Ban-mê. Trên chương tŕnh, người ta thấy xuất hiện : Thánh lễ khai mạc và thánh lễ bế mạc, Chầu Thánh Thể tạ ơn, tŕnh diễn thể dục với diễn hành đủ kiểu của các học sinh theo tiếng kèn của đội quân nhạc, các buổi tŕnh diễn văn nghệ tại nhà hát thị xă (rạp Thăng Long), triển lăm sinh hoạt học đường và về hoạt động của ḍng La San trên thế giới và tại Việt Nam, đại hội khoáng đại của phụ huynh học sinh, tiệc trà danh dự. Sự hiện diện của hầu hết các nhân vật và nhân sĩ có tiếng trong tỉnh tăng thêm niềm hănh diện cho nhà trường chúng ta. Ngay cả “Chúa Trời” cũng thuộc về phe chúng ta v́ thời tiết thật diệu kỳ : bầu trời tuyệt đẹp được ban cho chúng ta vào các ngày lễ hội nhưng hôm sau lễ, mưa rơi tầm tă suốt ngày !
Ngày 20/11/1966, trường La San được hân hạnh và vui mừng đón tiếp sh Theodoret Michael, tân phụ quyền vùng Đông Nam Á. Ngài đến để trực tiếp cùng mừng lễ với đệ tử viện.
Ngày 07/12/1966, nhân dịp lễ mừng đệ nhất chu niên của toàn tỉnh ḍng VN tại Sài G̣n, Và v́ tinh thần liên kết với các sh, La San Ban Mê chấp nhận thắt lưng buộc bụng gởi một phái đoàn đông đảo đi phó hội gồm sh giáo viên và học sinh. Trường cũng tham giam trưng bày một pḥng triển lăm với mô h́nh trường và h́nh ảnh sinh hoạt thật phong phú của La San Ban Mê Thuột. Ngoài ra các học sinh của chúng ta cũng tham gia vào cuộc tổng diễn hành của các trường trong hệ thống giáo dục tư thục tại thành đô nữa.
Ngày 16/07/1966, đệ tử viện Bá Ninh Nha Trang đến trưng dụng pḥng ốc dành cho ban học sinh nội trú của trường Ls Ban-Mê và như thế ban này chánh thức kể như bị xoá sổ !
Câu lạc bộ thánh Bá-Ninh : Câu lạc bộ vẫn tiếp tục công tác trong giới học sinh của trường. Các học sinh này thuộc các lớp đệ tam, đệ tứ, đệ lục và đệ thất và tổng cộng khoảng một chục em. Chúng ta gởi các em đi Nha Trang nếu mức hy vọng bền đỗ tương đối cao.
Liên hệ với giới thẩm quyền: luôn luôn trường giữ được mối liên hệ thật tốt đối các giới chức trong tỉnh. Phải nói rằng chúng ta nhận được mối thiện cảm từ mọi giới mà chúng ta phải có việc cần liên hệ, có lẽ do trường chúng ta hoạt động nghiêm túc và đáng tin cậy.
Động sản và bất động sản : Nhà nguyện được đưa vào sử dụng dù công tác tu bổ c̣n đang tiến hành. Nhớ là trong năm qua, sau một cơn mưa vừa, tất cả giàn giáo cao lớn (cao khoảng 10m, rộng 10m, dài 15m) đă đỗ ập xuống. May mà không thiệt hại hay nguy hiểm ǵ cho học sinh và giáo sư ! Sau đó trường đă có nỗ lực lớn để mua ngói xi măng (từ Nha Trang) , kiếng (hàng chục cửa sổ rộng 2m cao 8m…) và tu bổ toàn bộ nhà nguyện rộng lớn … Tuy nhiên việc lo gạch nền vẫn chưa hoàn tất v́ thiếu tài chánh ! Cũng phải thêm rằng nhiều hạng mục công tŕnh xây dựng được lệnh dừng lại v́ vấn đề tài chánh và một số nợ chưa thanh toán xong. Sau một thời gian sử dụng hạn kỳ tu bổ bàn ghế của nhà trường lại sắp đến nơi rồi …
T́nh h́nh tài chánh : Từ hai năm qua, tất cả số tiền dư mà nhà trường thu được đều được dùng vào công tác xây cất tiếp ngôi trường c̣n trong thời kỳ xây dựng dở dang. Phải thú nhận rằng, ngôi trường này được tiếp thu từ một t́nh trạng c̣n ngổn ngang và quỹ xây dựng là con số không to tướng. Các sh phải vay mượn các cộng đoàn bạn để chi trả cho những công tác sửa chữa cấp thiết (hệ thống vệ sinh, nhà ngủ và nhà ăn cho học sinh nội trú …), nhất là từ khi trường được lệnh phải dọn chỗ cho đệ tử viện Nha Trang lên tá túc dài hạn. Do vậy, như “thông lệ”, t́nh h́nh tài chánh của trường vẫn èo uột do các hạng mục xây dựng hay sửa chữa (ví dụ như hệ thống điện chạy dây trong tường bị hư hại nặng – do phá hoại ? ! – hay hệ thống vệ sinh dành cho học sinh của trường ). Thế nên việc tăng sĩ số các sh rất cần cho bài toán tài chánh !

Năm 1967
Nhân sự của cộng đoàn : cho đến tháng sáu 1987, cộng đoàn LS Ban-mê-thuột bao gồm 9 sh nhưng sau đó sh Norbert Nam được đổi đi đệ tử viện Thủ Đức và sh Joachim Thuần về Taberd SG. Khi niên học 67-68 khởi sự vào thánh tám 67, th́ cộng đoàn mất đi 01 sh và bao gồm :
Huynh trưởng : sh Colomban Lộc (Đào)
Giám học cấp 2&3 : sh Vital Hiền (Quang)
Quản lư và văn pḥng : sh Salomon Minh (Hộ).
Quản nhiệm trường tiểu học Lam Sơn : sh Giu-se Nguyễn Anh Vân (sh Vân Xuyên)
Giám học tiểu học trên đồi : sh Henri Hạnh (Diệp).
Sh Gustave Tân (Đức) : giáo sư và đảm trách chức vụ trưởng ban thể thao.
Sh Abel B́nh (Quang) : giáo sư và đảm trách Thanh Sinh Công (Jec).
Sh Damascène Tuân : giáo sư.
Ban giáo viên bên đời : 29 giáo viên bên đời giúp các sh trong việc giảng dạy và giáo dục học sinh trường La san. Phần đông các giáo viên này đều dạy nguyên buổi tại trường v́ thế họ theo dơi học sinh rất khá. Các giáo viên công giáo đảm nhiệm thêm môn giáo lư và hoạt động công giáo tiến hành. Các giáo viên khác (rất ít) lo các hoạt động xă hội. Một số các giáo viên này sau khi quen với phong cách giáo dục La san lại lên đường thi hành nghĩa vụ quân sự và tạo nên một mất mát lớn cho học sinh của trường. Phần đông các giáo viên này rất tận tụy với nghiệp giáo chức !
Sĩ số học sinh : Năm nay tổng số học sinh là 1 674, nhiều hơn năm rồi một tí (1658). Sở dĩ số học sinh không tăng nhiều v́ nhà trường thiếu pḥng ốc (nhường cho đệ tử viện từ tháng bảy 1966) nên số lớp học sinh ban trung học thay ǵ là 12, nay chỉ c̣n 10. Kỹ luật học đường không ngừng cải thiện và được tuân thủ càng lúc càng tốt hơn qua những chiến dịch như phát triển tính trung thực, vệ sinh trường lớp, giữ im lặng … Các phong trào học đường này làm cả trường luôn ở trong t́nh trạng sẵn sàng và từ từ giúp tạo cho học sinh ư thức cần sở đắc tinh thần tự quản. Hoạt động hiệu đoàn dành cho mọi học sinh cũng tỏ ra ra hữu hiệu trong việc giáo dục bọn trẻ. Đoàn Thanh sinh công từ từ thành h́nh. Hoạt động xă hội rất năng động. Việc học tập của các học sinh Công giáo về hoạt động công giáo tiến hành trên b́nh diện lư thuyết và thực hành được xúc tiến đều đặn và có bài bản.
Học tập : Mọi người đều biết rằng việc học trong các trường chúng ta được tiến hành cách nghiêm túc. Ban giảng huấn của chúng ta làm hết cách để các học sinh ư thức coi trọng việc học vừa xem đấy là một bổn phận hàng đầu. Và đấy là một điều kiện cần để đạt được tiến bộ. Kiểm soát bài vở cũng nghiêm túc. Tuy nhiên kết quả kỳ thi tú tài phần 1 (VN) có phần đáng buồn : 11/30. Người ta lấy làm buồn về kết quả thảm hại của các học sinh xuất sắc nhất lớp và có người cho rằng v́ chúng để các bạn trong pḥng thi quay cóp ! V́ các thí sinh chúng ta phải xuống thi tại trung tâm Nha Trang nên chúng có phần bở ngở. Đấy là chưa kể trường hợp lầm lộn của công tác loan báo kết quả : Học sinh Y Dhyung thuộc sắc tộc Rha-đê, xuất sắc về mọi môn học cả về thể thao và thể h́nh bị đánh rớt nhưng năm sau khi ghi danh thi lại, lại được thông báo là đă đậu rồi sau lại c̣n làm đơn dự thi ! Thiệt tḥi quả là lớn lao !
Sự kiện đặc biệt :
Ngày 28/08/1967 là lễ đăng quang cho vị giám mục mới của giáo phận Ban-mê-thuột mới được thành lập. Vị tân mục tử này, đức cha Phê-rô Nguyễn Huy Mai, là cựu học sinh của trường Puginier Hà Nội. Các tín hữu của tân giáo phận, phần đông là dân di cư, hân hoan dành cho ngài một cuộc đón tiếp thật qui mô và rất xứng đáng.
Ngày 20/11/1967, 1700 học sinh của hai trường trung học La San Kbuôn (đồi) và trường tiểu học La San Lam Sơn đă dành cho đức cha Mai một lễ đón tiếp nồng nhiệt : nghênh tiếp với cờ hoa, hát ḥ và diễn văn không hề thiếu. Sau đó các học sinh biểu diễn thể dục trước sự chứng kiến đầy thán phục của người anh cả (cựu học sinh !) : màn tŕnh diễn thể dục đồng diễn của các học sinh tiểu học Lam Sơn, thao diễn cơ bản của bốn lớp đệ ngũ (2), đệ tứ và đệ tam, lập kim tự tháp của lớp đệ nhị. Và để kết thúc, tất cả học sinh với cờ lớp đi trước diễu hành ngang qua khán đài danh dự. Trước khi rời trường, vị tân giám mục c̣n dành thời gian khai trương triển lăm các hoạt động của các lớp học.
Ngày 21/11/1967, đức giám mục trở lại La San Kbuôn (Đồi) để dâng lễ tạ ơn trong dịp lễ bổn mạng của đệ tử viện và đồng thời khai trương triển lăm những sản phẩm điêu khắc gỗ do các đệ tử thực hiện khá tài t́nh và mỹ thuật. Cũng nên nhắc lại huynh trưởng của đệ tử viện, sh Bertrand Nguyễn Dục Đức cũng là cựu học sinh Puginier Hà Nội !
Vun trồng ơn gọi tu tŕ : Đó là một công tác mà chúng tôi tâm đắc nhiều v́ công việc giáo dục, dự tính của Thiên Chúa dành cho một xă hội lành mạnh, cần được tiếp tục sau khi chúng tôi qua đi. Câu lạc bộ Bá-Ninh vẩn hoạt động đều. Tháng bảy 67, 4 thành viên của câu lạc bộ đều có tŕnh độ đệ tam đă gia nhập chuẩn viện Nha Trang. Hiện tại khoảng mươi em khác cũng đang cố gắng để được tôi luyện hầu tiếp nối theo bước chân các đàn anh. Tuần cửu nhật kính Chúa Hài Đồng để cầu nguyện cho ơn gọi được phổ biến trong tất cả các lớp.
Liên hệ với giới thẩm quyền : cũng như trong quá khứ, chúng tôi tiếp tục ǵn giữ những mối liên hệ thân hữu với các giới chức đạo đời và hàn lâm. Trường La San luôn gặp khắp nơi trong tỉnh lỵ cao nguyên này nhiều thiện cảm và điều này giúp một tay đắc lực cho mọi tổ chức của trường được thêm dễ dàng.
Động sản và bất động sản : lănh địa rộng lớn (hơn 72 mẫu) của trường La San Kbuôn không được khai thác triệt để v́ thiếu người và vốn liếng. 30 mẫu cao su đang sắp cho một mùa thu hoạch khá tốt. Nhưng giá cả cao su tự nhiên có phần thấp nên việc thu hoạch phải chậm lại ! 4 mẫu khác được lên kế hoạch trồng cây ăn trái và 2 mẫu để trồng chuối. Ngoài ra c̣n phải kể thêm 300 gốc cà phê năm ven suối La San. Nhà trường vừa tậu được một xe buưt để chuyên chở học sinh từ tiền tiết kiệm được (một khoản tiền là 1,3 triệu đồng). Mặt khác việc xây cất cũng đă ngưng lại. Trong tương lai gần, nhà trường sẽ tập trung vào việc lót gạch nền nhà nguyện và các hành lang dọc hai bên lớp học. Các pḥng học mới cũng được lên kế hoạch để chuẩn bị cho niên khóa tới, 68-69.
T́nh h́nh tài chánh : Nhiều hạng mục xây dựng để hoàn tất ngơi trường theo bản vẽ - nhưng có sửa đổi đôi chút để thích nghi với nhu cầu của thời buổi hiện tại – đang được tạm thời ngưng đọng v́ thiếu tài chánh. Năm nay tất cả số tiền dành dụm được được dùng vào việc mua sắm xe buưt 53 chỗ để chuyên chở học sinh (vừa sinh được một ít lời, vừa tạo điều kiện tốt cho các học sinh có thể đến lớp an toàn và đông hơn. Sh giám tỉnh có hứa sẽ bù đắp chi phí mà cộng đoàn Ban Mê ứng trước nhằm sửa sang pḥng ốc và dẹp bỏ ban nội trú để đón tiếp đệ tử viện Nha Trang.

Năm 1968
Nhân sự của cộng đoàn : ngày 13/04/1968, sh Norbert quay lại BMT sau một thời gian ngắn hoạt động tông đồ tại đệ tử viện Thủ Đức và số các sh trong CĐ được nâng lên thành 9. Tuy nhiên sau kỳ tĩnh tâm vào tháng bảy năm 1968, sĩ số các sh thu lại c̣n 8 để bắt tay vào công tác giảng dạy cho niên khóa 68-69 :
Huynh trưởng Colomban Lộc kiêm nhiệm thêm chức giám học tiểu học “La San Kbuôn”.
Phó huynh trưởng Albin Nguyễn Đức Ân kiêm nhiệm giám học hai cấp trung học và đảm trách Hiệu Đoàn trường.
Sh Salomon Lê văn Hộ, quản lư văn pḥng và giáo sư.
Sh Norbert Nam giữ chức vụ thầy việc.
Sh Ephrem Trần ngọc Tú phụ trách trường chi nhánh Lam Sơn tại thị xă.
Sh Constance Nguyễn văn Hữu, giáo sư.
Sh Damascène Tuân , giáo sư.
Sh Pierre Nguyễn Hữu Thuận, giáo sư.
Ban giảng huấn bên đời : Nhà trường cậy nhờ đến sự tiếp tay của 30 giáo viên bên ngoài : 20 ở cấp tiểu học và 10 ở trung học đệ nhất và đệ nhị cấp. V́ lư do lệnh động viên nên việc thu nhận các giáo viên nam vào dạy tại trường gặp nhiều khó khăn và do vậy khó tránh khỏi những ảnh hưởng tiêu cực trên việc học tập của học sinh. Năm nay có sự cộng tác của 10 giáo viên nữ trong các lớp của ban tiểu học.
Sĩ số học sinh : Ngày 31/12/1967, sĩ số toàn trường là 1674, trong đó học sinh ban trung học là 578. Sau biến cố Mậu Thân, sĩ số học sinh chỉ c̣n 1480. Sau ngày nhập học cho niên khoá 68-69, 05/08/1968, sĩ số hoạc sinh tăng thêm được đôi chút : 1506. Như vậy sĩ số giảm đi 168 em học sinh. Giải thích hiện tượng này như thế nào ? Không có giải thích nào khác ngoài lư do là gia đ́nh các học sinh phải di chuyển sang những thành phố khác an toàn hơn như Sài G̣n, Nha Trang, Qui Nhơn hay Đà Nẳng. Đó là chưa kể một số học sinh và thân nhân của chúng bị thiệt mạng trong cuộc tổng tấn công Mậu Thân !
Học tập : Nhà trường áp dụng sít sao chương tŕnh học do bộ quốc gia giáo dục soạn thảo với một vài thay đổi được nhận xét là cần thiết : số tiết học các môn toán và sinh ngữ được tăng thêm tại một vài lớp chuẩn bị tham dự các kỳ thi, và từ lớp đệ lục trở lên, chúng tôi thêm giờ cho môn “sinh ngữ hai” bằng cách giảm bớt tiết học của một số môn phụ.
Kết quả cuối năm (67-68) của kỳ thi tú tài 1 VN là ban B : 20/21 và ban A : 08/12
Như vậy tổng cộng là 28/33 đậu (84,84%).

Sự kiện đặc biệt : Các ngày mùng 4, 5 và 7 tháng giêng 68 là tam nhật mừng lễ thánh Bá Ninh và trùng hợp với ngày lễ phụ huynh. Trên chương tŕnh, ta thấy có Thánh lễ tạ ơn, chầu Thánh Thể trọng thể và biểu diễn văn nghệ.
30/01/1968 : tổng tấn công của Việt Cộng trên toàn quốc nhưng đối với Ban Mê Thuột th́ sớm hơn, ngay đêm 29/01/1968.Các sh trong cộng đoàn, thêm sh Zacharie Kiệt của CĐ Adran sang nghỉ dưỡng sức trong vài ngày, nhưng thiếu huynh trưởng Colomban v́ phải đi Sài G̣n từ hôm trước để kịp dự hội đồng cố vấn và sh Gustave Đức phải sang Đà Lạt để học thi, tất cả đều bị Việt Cộng giam giữ suốt sáng mồng hai Tết. Tuy nhiên, sau một cuộc tấn công chớp nhoáng từ phía sau vườn cao su, quân đội Cộng Ḥa đến giải thoát kịp thời. Mọi người, các sh, linh mục tuyên úy và luôn cả nhân viên phục vụ của trường, cùng nhau t́m cách di tản sang thị xă để được an toàn. Mọi người nh́n nhận quả là Chúa Quan Pḥng che chở họ thoát chết cách lạ lùng và soi sáng cho sh niên trưởng Salomon Hộ can đảm mang cờ trắng chạy ra giữa lằn đạn để thông báo với hai bên tránh bắn vào chỗ trú ẩn của đám dân thường (các sh, nhân viên nhà trường và các người hàng xóm). Tuy nhiên cũng có một người là vợ của một nhân viên nhà bếp bị thiệt mạng v́ đạn lạc. Quả thật cái chết đă đi qua họ trong gang tấc, họ chịu cảnh nằm giữa lằn đạn mũi súng và bom pháo đỗ xuống đầy dẫy quanh trường (lệnh từ bộ chỉ huy tối cao đă ra là phải dội bom phá hủy toàn bộ nhà trường v́ nơi đây bộ chỉ huy tiền phương của bộ đội đang trú đóng, nhưng có người can thiệp kịp thời, cho ngưng ngay cuộc oanh kích…). Tản cư sang thị xă, trước tiên các sư huynh và tất cả các nhân viên của La San đến tạm trú tại nhà các Nữ tử Bác Ái ngay tại trung tâm và sau đó v́ có nhiều bất tiện, nên di chuyển sang trường tiểu học La San Lam Sơn, nằm ở b́a ranh thị xă (thời điểm 1968) ! Ngay sau khi các trận chiến dịu bớt cường độ, các sư huynh, với sự cẩn trọng cần thiết, đă trở lại trường để mang đi lần hồi những ǵ mà lính tráng và dân chúng quanh vùng c̣n bỏ sót lại. Ngày 16/02/68, sh hiệu trưởng trở về Ban-mê-thuột hầu chỉ huy việc bảo vệ trường sở khỏi những cuộc “hôi của” xảy ra thường xuyên. Thời gian đầu, các sh lo dọn dẹp nhà cửa suốt ngày từ sáng sớm đến khoảng 4g chiều, và v́ ban đêm vẫn c̣n đánh nhau nên các sh phải trở về chỗ tạm trú ngoài thị xă.
Ngày 02/03/1968, khi tạm ổn đôi chút cả CĐ được đi nghỉ 10 ngày tại Nha Trang hay Sài G̣n để tạm dưỡng sức và để những cơn ác mộng chết chóc vơi đi phần nào. Huynh trưởng Colomban và sh Gustave ít bị “sốc tâm lư” v́ những nguy hiểm cận kề đă cùng với một nhân viên thân tín trụ lại tại trường – một băi chiến trường đúng nghĩa với những tử thi đủ kiểu (bị đứt làm hai, nằm vắt qua công sự, thân thể trương lên v́ bị lấp vội ở gốc cây cà phê, hàng chục xác người được rưới xăng đốt cháy để giảm bớt ô nhiễm môi trường …) từ từ chôn cất các xác chết c̣n nằm vương văi khắp sân trường hay xung quanh hàng rào phía tiếp giáp với buôn Alê-A, dọn dẹp nhà cửa và tiến hành vài sửa chữa cấp bách pḥng của các sư huynh như lấp kiếng …! Tổng cộng thiệt hại của trường lên đến ít lắm là 6 triệu đồng
Các sư huynh trở về thiệt thọ tại La San Kbuôn vào ngày 17/03/1968. Trường mở cửa lại vào ngày 01/04/68 sau hai tháng tṛn bị buộc phải tạm nghỉ.
Ngày 05/04/1968, đức khâm sứ Ṭa Thánh tại Việt Nam đến thăm viếng, an ủi CĐ và trường. Theo gợi ư của ngài, chúng tôi đă làm đơn xin Toà thánh giúp đỡ. Bộ truyền giáo đă xem xét đơn và vào tháng 08 năm ấy, Toà Thánh đă giúp chúng tôi 10 000 us để phụ giúp sửa chữa nhà cửa
Ngày 29/06/1968, vào dịp lễ Thánh Tâm Chúa Giê-su, khoảng hai mươi em học sinh tiểu học của chúng ta chịu lễ lần đầu.
Vun trồng ơn gọi tu tŕ : Câu lạc bộ Bá Ninh mà người trực tiếp chăm lo là huynh trưởng CĐ, tiếp tục theo dơi để giúp khoảng 6 học sinh chuẩn bị vào chuẩn viện. Vào dịp tựu trường, La san Ban Mê hân hạnh gởi đến chuẩn viện Nha Trang 1 ứng sinh. Các em khác sẽ theo chân em này vào kỳ tựu trường tới. Ba ứng sinh trước đây của chúng ta đang chuẩn bị lănh nhận áo ḍng trong năm nay.
Liên hệ với giới thẩm quyền : liên hệ luôn luôn tốt đẹp với các chánh quyền đạo đời và cả bên giáo dục.
Động sản và bất động sản : nhà cửa xây dựng vẫn chưa hoàn tất theo bản vẽ và với chiến cuộc Mậu Thân dữ dội, lại càng trở nên “ít dễ coi” hơn !
T́nh h́nh tài chánh : Chúng tôi trông chờ vào sự giúp đỡ của Bộ Truyền giáo và một phần của chánh quyền để sửa chữa những thiệt hại do cuộc tổng tấn công dịp tết Mậu Thân của bộ đội gây ra. Tiền tiết kiệm một cách “tủn mủn” có được trong năm được dành để trả hết nợ vay mua xe buưt và đóng góp v́ bổn phận cho quỹ Tỉnh ḍng !

Năm 1969
Nhân sự của cộng đoàn : Niên khoá 1969-1970 chứng kiến việc huynh trưởng Colomban Lộc rời đi sang Bỉ để theo học tại Lumen Vitae, của sh Ephrem Tú trở về Sài G̣n, của sh Norbert Nam (Chói) đi về Mai Thôn (Thị Nghè) và của sh Damascène Tuân về Mossard Thủ Đức. Để thay cho những người ra đi, La San BANMÊTHUỘT vui mừng đón tiếp long trọng sh tân hiệu trưởng Jules Nguyễn Chí Ḥa vừa từ Pháp trở về sau bao năm đèn sách cùng với 4 sh khác.
Như vậy nhân số CĐ tăng thêm một và gồm có :
Huynh trưởng : sh Jules Nguyễn Chí Ḥa
Phó huynh trưởng : sh Albin Nguyễn Đức Ân.
Quản lư ẩm thực : sh Marcellien Nguyễn văn Thông
Học vụ và kế toán : sh Salomon Hộ
Trưởng chi nhánh La Sơn : sh Fabien Nguyễn văn Vinh
Giáo sư : sh Constance Nguyễn văn Hữu.
Giáo sư : sh Mathias Nguyễn Đức Tâm.
Giaó sư : sh Hubert Thới Xuân Huy.
Giáo sư : sh Pierre Nguyễn Hữu Thuận.
Ban giảng huấn bên đời : Trường c̣n cần sự giúp đỡ của 30 giáo viên ngoài : 20 trong hai ban tiểu học và 10 ở ban trung học. Phần đông đều là công giáo và rất quan tâm đến sự phát triển của công cuộc giáo dục La san dành cho các cháu học sinh.
V́ t́nh h́nh bất an của đất nước, các nam giáo viên phải lên đường làm nghĩa vụ nên trường thâu nhận 11 nữ giáo viên đứng lớp trong niên khóa này : 10 ở cấp tiểu học và 1 ở trung học.
Học sinh : sĩ số học sinh năm nay có phần tăng nhiều. Tổng số là 1586 và như vậy tăng thêm 80 học sinh so với năm ngoái, 1506. Hai lư giải cho sự kiện này : một là việc nhiều gia đ́nh đă hồi cư sau cuộc di tản dịp tết Mậu Thân, hai là kết quả bội thu trong các kỳ thi chính thức trong niên khóa rồi. Trong kỳ thi Tú tài 1 vừa qua, số học sinh La San đậu cao nhất so với các trường khác trong tỉnh Đarlac.
Học tập : Trường vẫn theo chương tŕnh của Bộ quốc gia giáo dục với phần tăng cường hai sinh ngữ Anh Pháp. Các lớp trung học được chia thành nhiều khối, mỗi khối được đặt dưới trách nhiậm của một sư huynh. Sh này kiểm soát sự chuyên cần, tŕnh độ học tập, liên hệ với các phụ huynh, trao đổi về việc học và tánh t́nh của học sinh với các giáo viên phụ trách bộ môn …
Vào tháng tám 1969, các thí sinh tú tài 1 của trường thu hoạch kết quả khả quan, tuy không cao lắm nhưng cao nhất tỉnh : 24/44 được chấm đậu, trong đó 2 đạt hạng b́nh, và 2 b́nh thứ. Tỉ lệ đậu là 54,4 %
Niên khóa này, lớp đệ nhị của trường có 42 học sinh, thay v́ 30 như khi chúng c̣n học ở đệ tam. Một điều mới là năm nay, lần đầu tiên LS Ban-mê-thuột nhận khoảng 12 nữ sinh vào các lớp đệ tam và đệ nhị.
Hoạt động học đường : Về phong trào Công giáo tiến hành, nhà trường có tổ chức đoàn Thanh Sinh Công. Các thành viên của nhóm đến từ các lớp đệ tứ, đệ tam và nhất là đệ nhị. Dù ban điều hành nhóm có nhiều lo toan về việc học tập, song họ cũng cố gắng phát huy tính năng động của phong trào.
Về việc giải trí mang tính nghệ thuật, một câu lạc bộ thanh lịch ra đời : đó là câu lạc bộ ảnh nghệ thuật. Câu lạc bộ mà chủ tịch là sh Constance, giúp cho các thành viên tài tử của ḿnh nghệ thuật chụp và tráng rọi phim h́nh để có một bức ảnh nghệ thuật độc đáo. Cả chủ tịch lẫn các thành viên của câu lạc bộ tỏ ra rất hăng say và miệt mài sáng tác các tác phẩm “độc” !
Nhà trường cũng đang tiến hành gầy dựng một pḥng đọc sách miễn phí cho các học sinh. Vài trăm quyển chuyện, những bộ sách học làm người đă hiện diện trong thư viện bỏ túi đang từ từ h́nh thành.
Với sh Hubert, phong trào thể thao trong nhà trường biết đến một phát triển mới. Ty thể thao của tỉnh Darlac vừa mới tổ chức giải vô địch túc cầu cho các đoàn thể trong tỉnh nhân dịp lễ quốc khánh. Đây quả là một dịp tốt để các học sinh chúng ta phô diễn tài năng và “báo cáo kết quả” của những cuộc tập luyện thường xuyên trên sân trường rộng mênh mông ! Kết quả là đội bóng trường đă tiến đến trận chung kết và gặp một đội bóng bán chuyên nghiệp với những cầu thủ lăo luyện nên thất bại là chuyện đương nhiên, dù trong ḷng c̣n không ít tiếc nuối ! Môn bóng rỗ, môn thể thao ruột của các trường La san tại Việt Nam cũng được khuyến khích mạnh : một sân mới vừa được khánh thành tại sân chơi lớn của trường. Trường La san Lam Sơn cũng có một sân bóng rỗ xi-măng đúc được làm dưới thời sư huynh Vân Xuyên đảm trách công việc điều khiển trường.
Sự kiện đáng nhớ : Một khoá tu nghiệp cho các thầy cô công giáo được tổ chức tại các pḥng rộng lớn của La San BMT vào tháng bảy năm 1969. Sau hai tuần lễ học tập và thực hành, các khóa sinh được điểm cao đều nhận lănh một văn bằng tốt nghiệp. Lễ bế mạc được đặt dưới sự chủ tọa của đức giám mục BMT là đức cha Phê-rô Nguyễn Huy Mai, với sự hiện diện của Đại tá tỉnh trưởng và nhiều quan khách đạo đời.
Hiệp hội phụ huynh học sinh nhóm phiên khoáng đại hằng năm theo thông lệ vào ngày 16/11/1969. Trong phiên họp này, người ta thấy sự hiện diện của học sinh lớn các lớp đệ tam và đệ nhị để lo trật tự và nước nôi.
Năm nay, cơ quan cứu trợ công giáo Caritas đă yêu cầu các học sinh của trường tham gia phân phát những quà tặng Giáng Sinh cho các binh sĩ. Trường La San BMT cũng đóng góp thêm 300 phần quà gồm sữa, thuốc hút, xà bông, khăn tắm … Mỗi phần quà trị giá khoảng 250 $
Vun trồng ơn gọi tu tŕ : Câu lạc bộ Bá Ninh đang chuẩn bị cho khoảng 6 em vào chủng viện Nha Trang. Trường vui mừng thấy trong số các tân sư huynh tại tập viện có sự hiện diện của các cựu học sinh La San BMT như sh Joseph Trần đ́nh Sơn, sh Joseph Nguyễn văn Toàn.
Liên hệ với giới thẩm quyền : Liên hệ rất tốt với các chánh quyền đạo đời. Ông thanh tra mới của ban trung học của ty giáo dục tỉnh tỏ vẻ nể phục La San BMT.
Động sản và bất động sản : Với sh tân hiệu trưởng, một nỗ lực đặc biệt nhắm đến việc sửa chữa và làm đẹp ngôi trường La San Đồi : các đường đi lại trong khuôn viên trường được điều chỉnh cho thẳng, hành lang được lát gạch toàn bộ,nhà hát cũng là nhà chơi có mái che được tráng xi-măng, vách tường được sơn phết lại … Trường sở, pḥng ốc trông có vẻ khang trang và đẹp hơn trước nhiều, xứng đáng là môi trường thuận tiện và chuyên về giáo dục giới trẻ.
T́nh h́nh tài chánh : Trường đă trả dứt điểm nợ vay mua xe buưt để đưa đón học sinh. Tiền tiết kiệm trong năm sẽ được dành cho “chia sẻ huynh đệ”, và hoàn tất cũng như làm đẹp các công tŕnh xây dựng trường. Ngày 10/10/1969, Bộ quốc gia giáo dục đă trao tặng trường La san BMT một món tiền là 76 300 $ như là góp một phần bồi thường thiệt hại do cuộc chiến dịp Tết Mậu Thân. Nhà trường vẫn trông chờ sự giúp đỡ mà chánh quyền đă hứa hẹn …

Năm 1970
Nhân sự của cộng đoàn : Với sự thay đổi nhân sự , sh Albin Ân và Hubert Huy ra đi và được thay bằng các sh NorbertNam và Antoine Ḥa, CĐ vẫn giữ nguyên túc số :
Sh Jules Nguyễn Chí Ḥa, huynh trưởng-hiệu trưởng và kiêm luôn giám học ban tiểu học trên đồi.
Sh Constance Nguyễn văn Hữu, phó tuynh trưởng kiêm giám học ban trung học.
Sh Nguyễn văn Thông, thầy việc đầy uy danh.
Sh Salomon Lê văn Hộ, tổng đại lư như bao thuở.
Sh Norbert Nam, tổng giám thị.
Sh Fabien Vinh, trưởng chi nhánh tiểu học La Sơn.
Sh Mathias, sh Pierre Thuận và sh Antoine Ḥa (?) : giáo sư.
Ban giảng huấn bên đời : 36 giáo viên dạy trong các lớp của 2 trường chính và chi nhánh : 16 thầy cô trên ban trung học và 20 giáo viên ở ban tiểu học. Cách chung, họ có vẻ tháo vát hơn các năm trước. Phần đông họ đều tham gia dạy giáo lư và làm chủ nhiệm lớp. Họ rất tận tâm trong việc dạy dỗ học sinh La San.
Học sinh : Năm nay số học sinh vẫn gia tăng đều. Các học sinh lớp đệ nhị, trong năm qua là 36, nay tăng lên thành 68. Việc gia tăng này được giải thích là trường La San rất có uy tín đối với thịc xă BMT (và cũng v́ có thâu nhận nữ sinh !) : dân Ban Mê vẫn đặt La San đứng đầu các trường của thị xă bụi mù trời này !
Học tập : Như năm rồi, các lớp học được giao phó cho các sh và thầy cô điều hành. Sh giám học chỉ lo tổ chức chung việc học tập và thời khóa biểu cho các lớp và thầy cô đứng lớp. Các kỳ thi lục cá nguyệt được tổ chức có hệ thống và nghiêm túc. Kết quả kỳ thi tú tài 1 của các học sinh trường rất tốt : 12/19 thí sinh ban A được chấm đậu với 1 ưu hạng, 2 b́nh thứ.
16/17 thí sinh ban B được chấm đậu với 1 b́nh và 7 b́nh thứ.
Kết quả thi cử của La San BMT cao nhất tỉnh.
Vào kỳ khai giảng trong tháng tám 1970, việc giảng dạy phổ thông được thực hiện chỉ vào buổi sáng. Buổi chiều được dành cho các khóa sinh ngữ, điện tử, hội họa và môn vơ thái cực đạo. Rất nhiều học sinh đến ghi danh theo học một hay hai các khóa này.
Sinh hoạt học đường : Năm nay, phong trào hiệu đoàn đă gặp nơi các chỉ huy những động lực rất hiệu nghiệm. Vào dịp tết Trung Thu, các thành viên đă tổ chức được buổi tŕnh diễn văn nghệ tại trường và một cuộc lạc quyên v́ các em nhỏ dân tộc vùng cao. Việc phân phát quà được thực hiện tại ngôi trường thuộc buôn Alê-B trong bầu khí hân hoan và vui vẻ với sự tham gia của các thầy cô và sh, các học sinh và các thầy cô của trường buôn. Để tiếp tay giúp đỡ các nạn nhân Miền Trung bị thiên tai bảo lụt, các cuộc lạc quyên được tổ chức sôi nổi trong các lớp học La San và một buổi tŕnh chiếu xi-nê : tổng số thu là 82 000$.
Hồi đầu năm, phong trào Hùng Tâm được thành h́nh dưới sự d́u dắt của sh Antoine Ḥa. Phong trào này tuy mới chập chững trong bước đầu, đă dấy lên được bầu khí sôi động nhờ những cuộc cắm trại ngoài trời và những buổi sinh hoạt lửa trại.
Bộ môn thể dục và thể thao dưới sự điều hành của sh Mathias được ứng dụng có phương pháp và với nhịp độ đều đặn, đă mang lại nhiều bổ ích cho các học sinh La San.
Những biến cố quan trọng :
Ngày 26/03/1970 : nhà trường mua thêm một xe buưt mới hiệu International giá 2 triệu đồng để chuyên chở học sinh. Việc tậu măi này được thực hiện với phép của Bề trên cấp cao và cũng nhờ ḷng hảo tâm của ông Del Fante, tổng giám đốc công ty cao su C.H.P.I, người đă cho trường vay mượn 1 triệu đồng không lấy lời.
Ngày 02/05/1970 : theo lời mời của ông thanh tra các trường tiểu học của tỉnh Đắc Lắc, sh hiệu trưởng Jules đến thuyết tŕnh về sư phạm cho 400 thầy cô giáo công lập và tư thục trong tỉnh tại pḥng khánh tiết của trường Nguyễn Công Trứ.
Ngày 28 đến 11 tháng 07 1970 : tiến hành khóa tu nghiệp sư phạm cho 250 thầy cô giáo có đạo trong vùng hai chiến thuật. Khóa học hỏi này diễn ra trong các pḥng rộng lớn của nhà trường, một nơi mà nhiều người coi là trung tâm sư phạm của cả giáo phận Ban Mê.
Ngày 15/11/1970 : khai mạc phiên khoáng đại của hội phụ huynh học sinh dưới sự chủ tọa danh dự của ông tỉnh trưởng Đắc Lắc. Các phụ huynh học sinh của trường đến tham dự đông đủ (không c̣n chỗ trống …) tại pḥng khánh tiết lớn (và cũng là nhà hát …) của trường. Ngoài phần nội dung chính thức, buổi họp c̣n dự định : triển lăm công việc học tập của học sinh, biểu diễn thể dục thể thao, tọa đàm về nghiên cứu giáo dục. Bầu khí rất thân thiện. Một thành công mỹ măn.
Vun trồng ơn gọi tu tŕ : trường La San năm nay có 5 ơn gọi. Một vào La San, một vào ḍng Bosco (Sa-lê-diêng), 3 vào tiểu chủng viện. Hiện tại c̣n 4 em học sinh đang chuẩn bị vào chuẩn viện Nha Trang.
Liên hệ với giới thẩm quyền : Luôn luôn tốt đẹp. Các giới chức quyền đạo và đời nễ phục và đều đánh giá cao công tác giáo dục của La San.
Động sản và bất động sản : Một cố gắng mới nhằm cải thiện và làm đẹp ngôi trường vươn ḿnh trên đỉnh đồi. Trần của nhà ngũ cũ được sửa chữa và làm mới. Cầu thang giữa dẫn lên nhà nguyện được thay đổi cho xứng đáng với vị trí trung tâm. Bên ngoài của khối nhà cao lớn cùng với nhà nguyện cao vút được quét vôi lại với màu sắc dễ thương. Ngôi trường giờ đây có dáng vẻ dễ coi, nếu không nói là xinh xinh !
T́nh h́nh tài chánh : Sau hơn hai năm chờ đợi và những vận động thật phiền toái, cuối cùng rồi chúng ta cũng được nhà nước đền bù thiệt hại do chiến tranh gây ra : nhà trường nhận được một số tiền là 297 500$ ! Số tiền này được dùng để sửa chữa một phần hư hại do ảnh hưởng của cuộc tổng tấn công của bộ đội Việt Cộng gây ra.
Tiền tiết kiệm trong năm của chúng ta vừa đủ để trả nợ không lăi cho ông Del Fante vào ngày 12/11/1970.
La San chúng ta sống trong niềm tin vào sự quan pḥng của Thiên Chúa và trong ḷng ao ước sắt son muốn biến ngôi trường này thành một trung tâm giáo dục đích thực cho Giáo Hội và cho đất nước. Rất nhiều dự tính đă được vẽ ra và đang được lên kế hoạch … . Nhưng tất cả xin phó tất cả trong tay Chúa và cầu mong danh Ngài được cả sáng …

Đắc-Đoa, Pleiku, 09/04/2006
nhằm ngày Chúa Nhật lễ lá
Sưu tầm và bổ sung tạm : sh Gust Đức
 

*********************************

Khúc Thương Binh Số 9
Thái Hữu Dị
Bút kư Sapy Nguyễn Văn Hưởng & Sapy Đi Đi

Kể từ niên khóa 1964 - 1965, Lasan Ban Mê Thuột chính thức dời về ngôi trường mới rộng răi, khang trang, nằm bên lưng chừng đồi. Chung quanh trường được bao bọc bằng những vườn cà phê, vườn bắp xanh ngát. Muốn lên trường phải đi qua cái cổng chính sát quốc lộ 13, rồi leo thêm con dốc thẳng dài trên 100 thước nữa là vào đến sân trường. "Lasan Đồi", một cái tên thân thương chẳng biết phát xuất từ đâu, được gọi để phân biệt với ngôi trường Lasan cũ nằm ngay trung tâm thành phố. Với lối kiến trúc có thể xem là tân kỳ nhất vào thời buổi đó tại Ban Mê Thuột, đă mang lại cho chúng tôi một niềm hănh diện về ngôi trường ḿnh.
Niên khóa đầu tiên được khai giảng khi việc xây dựng trường ốc vẫn chưa hoàn tất. Ngồi trong lớp, tôi c̣n ngửi được mùi vôi quyện với mùi gỗ của bàn ghế mới. Lasan Đồi mở ra đă đánh dấu một sự vươn ḿnh của nền giáo dục Lasan trên mảnh đất Ban Mê Thuột. Nhà trường bắt đầu thâu nhận học sinh lớp Đệ Tam (Lớp 10) và tôi là một trong những học sinh tiên khởi học lớp "cao cấp" nhất của trường. Điều này đă giúp tôi cùng các bạn trong lớp sớm trưởng thành để xứng đáng là đàn anh của trường. Trong niên học đầu tiên này, chỉ có tôi và Đinh Thanh Long là 2 học sinh từ Mỹ Tho lên, c̣n lại đều là học sinh cũ của Lasan Ban Mê Thuột. V́ thế Long - Hưởng trở thành "cặp bài trùng" để bạn bè "kỳ thị" và nhắc nhớ đến nhiều nhất.
Tuy trường cách xa trung tâm thành phố chỉ hơn 3 cây số, nhưng thật diệu vợi đối với các học sinh nghèo đến trường bằng đôi chân hay chiếc xe đạp. Họ phải vượt qua bao dốc đồi, bao con đường lầy lội của cái xứ "nắng bụi mưa śnh".
Sang niên Khóa 1965 - 1966, bầu không khí lớp Đệ Nhị (Lớp 11) chúng tôi trầm hẳn xuống, bởi cuộc chiến ngày càng lan rộng. Nỗi ưu tư lo lắng về thân phận, về tương lai đă cướp đi cái hồn nhiên của tuổi học tṛ. Mỗi chúng tôi, ai cũng hiểu rằng, đây là năm học quan trọng nhất của đời học sinh, bởi cuối niên học có cuộc thi Tú Tài I. Nếu thi đỗ sẽ được hoăn dịch để tiếp tục học hành và nếu gia nhập quân đội, sẽ được theo học khóa Sĩ Quan. C̣n chẳng may thi trượt, cái buồn phải ở lại lớp không to lớn bằng việc xin hoăn dịch sẽ gặp khó khăn, nếu là học sinh lớn tuổi th́ phải lên đường nhập ngũ ṭng quân.
Hè năm 1966, học xong lớp Đệ Nhị, tôi bùi ngùi giă từ Ban Mê Thuột trở về Mỹ Tho. Ḷng tôi buồn rười rượi lúc rời xa mái trường cùng bạn bè thân thiết v́ Lasan Đồi vẫn chưa mở lớp Đệ Nhất, lớp cuối cùng của bậc Trung Học. Bây giờ, sau hơn 38 năm từ giă ngôi trường, tôi mới nhận ra là chuyến đi hôm ấy tôi đă vĩnh viễn xa rời: Nguyễn Văn Nghĩa, Lư Hồng Điệp, Đào Đản, Nguyễn Văn Ty và gần đây tôi phải tiễn biệt thêm Trần Văn Kỳ, Huỳnh Văn A.
Nền giáo dục Lasan tại Việt Nam bị cáo chung sau biến cố 30-4. Tất cả các tu sinh, sư huynh bị buộc phải rời tu viện, trường học. Mọi cơ sở giáo dục đều bị tịch thu nguỵ trang dưới danh nghĩa "Dâng Hiến Cho Nhà Nước". May thay tinh thần và lư tưởng Lasan vẫn được các sư huynh âm thầm nuôi dưỡng. Cho nên tuy trường xưa đă mất nhưng thầy cũ vẫn c̣n, để tôi có nơi quay về thăm viếng.
 

 

Hỏi qua các frère, tôi có được địa chỉ thầy Nguyễn Thái Đ́nh. Thầy Đ́nh chỉ thay thế thầy Cao Thế Dung dạy lớp tôi học vài giờ Việt Văn, những kỷ niệm lưu giữ trong tôi về thầy chính là thời gian thầy giám thị học sinh nội trú. Gặp lại thầy, tôi nh́n thấy rơ sự tàn phá của một "cuộc đổi đời". Tuy mới ngoài 60 mà trông thầy như một ông cụ. Sự đổi thay dáng vẻ bên ngoài phát sinh từ những xáo trộn sâu kín bên trong. Thầy bảo tôi, thầy không c̣n dám tham dự các buổi họp mặt cũng như lễ lạt liên quan đến mái trường xưa. Ngay như thư từ của học tṛ, bạn hữu gởi từ Mỹ về thầy cũng đem đốt hết. Tôi không đủ thời gian truy t́m nguyên nhân và cũng không muốn khơi dậy những vết thương trong ḷng thầy, nên tôi chỉ ngồi lặng thinh nhiều hơn nói. Tôi thấy thương thầy quá đỗi. Cuộc sống vật chất gia đ́nh thầy cũng tạm đủ v́ con cái đă lớn khôn lại có công ăn việc làm tốt. Tôi thương là thương cho cái tinh thần thầy bị thương tổn trầm trọng. Đến với thầy Đ́nh tôi mong t́m một người đồng hành quay về quá khứ. Nhưng thấy tinh thần thầy như vậy, tôi đành để chuyện quá khứ ngủ yên trong ḷng thầy. Tiễn tôi ra về, thầy báo cho biết, tôi chẳng c̣n một bạn học cũ nào sống nơi Ban Mê Thuột này, khiến tôi cảm thấy chương tŕnh trở lại Ban Mê Thuột 2 ngày thăm trường xưa, thầy bạn cũ nó dài lê thê làm sao ấy.

 

Tôi thuê xe ôm đi thăm lại trường xưa. Anh lái xe, một người đứng tuổi, là cư dân sống lâu đời nơi đây, cho nên anh giúp tôi nh́n thấu quá khứ để dễ dàng so sánh với hiện tại. Anh chia sẻ sự mất mát ngôi trường in đậm trong tâm trí tôi bằng câu nói như tiếng thở dài:
- Lasan Đồi bây giờ đă trở thành trường Cao Đẳng Sư Phạm!
Tôi ngậm ngùi:
- Tôi đă biết điều này. Không chỉ có thầy tṛ Lasan Ban Mê Thuột mất trường mất lớp, mà toàn thể hệ thống giáo dục Lasan trong nước đều không c̣n nữa. Nhưng tinh thần Lasan luôn sống măi trong tôi và trong các cựu học sinh cùng tất cả mọi người có liên quan với Lasan.
Xe gần đến trường anh lại bảo tôi:
- Tôi không chắc nhân viên bảo vệ cho anh vào thăm trường!
- Không cho đến gần th́ tôi đứng từ xa. Không ai có thể ngăn cản "tầm nh́n" và "hướng nh́n" của tôi được.
Trước khi rời con lộ 13 rẽ lên trường, tôi bảo anh tài dừng xe cho tôi t́m lại hai căn nhà của hai chú tài chiếc Landrover và chiếc xe Car chuyên chở học sinh ngày xưa, cùng ngắm nh́n ḍng nước con suối mà ngày trước học sinh nội trú chúng tôi được xuống ngâm ḿnh mỗi tuần một lần. Người xưa nhà cũ không c̣n, chỉ mỗi con suối vẫn róc rách chảy, c̣n "ḍng nước" th́ ô uế hơn xưa.
Tôi lại ngậm ngùi thẫn thờ đưa mắt t́m dấu tích cái cổng trường, cái cổng xây bằng gạch vẫn luôn khắc sâu trong ḷng tôi. Ngay chính giữa cổng, có một căn pḥng nhỏ, phân chia đường lên trường thành hai lối, đó cũng là nơi trú ngụ của hai cha con người gác cổng. Rồi một đêm kia, tôi không c̣n nhớ chính xác là ngày tháng nào. Cái không gian êm ả tĩnh mịch trường tôi bỗng bị khuấy động bởi nhiều tiếng súng. Ai cũng tưởng một cuộc đụng độ đă xảy đến bên hông trường. Nhưng sáng ra, con ông gác cổng; cũng là học sinh Lasan Đồi chạy lên mếu máo báo tin, bố em bị chết ngay sau loạt đạn đầu tiên. Đạn nổ đêm ấy gây ra bởi một toán quân Cộng Sản di chuyển ngang trường, họ trông gà hóa quốc, lầm tưởng cổng trường là cổng trại lính, bèn nổ súng tấn công. Tôi như linh cảm được, vành tang trắng em bé mồ côi chít lên đầu bước đi bên chiếc quan tài người cha như một điềm báo, một khởi đầu cho những đau thương sắp đổ xuống ngôi trường và quê hương đất nước tôi trong những ngày tháng sắp đến.
Tôi muốn leo lên xe bảo anh tài chạy thật nhanh cho tôi mau quên một sự kiện buồn, nhưng chân lại lần bước leo con dốc, để cảm nhận sự nhọc nhằn của bạn bè tôi ngày trước, phải lên xuống con dốc này mỗi ngày 4 lượt.
Rồi ḷng tôi bồi hồi xúc động khi ngôi trường cũ hiện ra trước mắt. Cảnh quan đă khác xưa, nhiều dăy lầu được xây dựng thêm, nhưng những ǵ tôi muốn nh́n ngắm vẫn c̣n nguyên đấy. Bước qua cái cổng mới bên hông trường, nh́n lên nơi đặt cây Thánh Giá, tôi thấy như có một cái ǵ đắp thêm lên trên ấy, tôi liền bước ra trước sân trường để nh́n cho rơ. Tôi nghe tim ḿnh nhói đau khi nhận ra một ngôi sao đỏ bao trùm lấy Cây Thánh Giá. Tôi đi bọc ra phía sân sau, bước giật lùi cho đến khi cây Thánh Giá nằm gọn trong tầm mắt. Bởi cái h́nh ngôi sao ấy chỉ được đắp lên mặt trước, phía sau vẫn c̣n nguyên cây Thánh Giá. Tự nhiên, tôi đưa tay lên làm dấu, đọc kinh rồi dâng lời cầu nguyện: "Xin Cha tha nợ chúng con như chúng con cũng tha kẻ có nợ chúng con". Tôi nghe kể rằng: Khi họ định trèo lên đập bỏ cây Thánh Giá, các frère đă cho họ biết cây Thánh Giá này được dựng rất chắc chắn, sức người khó mà phá nổi. Nghe vậy họ bảo, nếu cần có thể đem cả trực thăng đến. Nhưng khi hay biết có nhiều tai nạn bất ngờ xảy ra cho người đập phá Thánh Giá ở Việt Nam, những người được giao nhiệm vụ cố t́nh lẩn tránh để khỏi phải làm công việc này. Tôi tin sẽ có một ngày, dù đứng bất cứ nơi nào nh́n lên, tôi cũng thấy được cây Thánh Giá của ngôi trường Lasan Đồi thân yêu.
Ngang qua lớp Đệ Tam tôi học ngày nào, tôi không muốn tiến sát lại để nh́n sâu vào bên trong, bởi tôi biết rằng, căn pḥng ấy chỉ giữ lại cho tôi cái khoảng không, c̣n bàn ghế khi xưa chắc chẳng c̣n ǵ. Làm thế nào họ có thể giữ được nguyên vẹn 30 cái bàn cái ghế to, đẹp và rộng như bàn thầy giáo mà có một thời chúng tôi ngồi học trên đó. Tôi cũng nhận ra lớp học Đệ Nhị, rồi cả những nơi chúng tôi đứng chụp chung mấy tấm ảnh, ảnh xưa tôi vẫn giữ, c̣n thầy bạn tôi giờ đây kẻ c̣n người mất, mỗi người lưu lạc mỗi nơi. Trước lúc rời trường, tôi cố xóa đi những h́nh ảnh dư thừa của ngôi trường "Cao Đẳng Sư Phạm" để trong trí tôi c̣n nguyên vẹn một "Lasan Đồi".
Qua ngày thứ hai, tức ngày cuối cùng của chuyến về thăm Ban Mê Thuột, măi đến 3 giờ chiều, chúng tôi mới phải ra phi trường. Tôi chẳng c̣n một bạn hữu nào để thăm viếng, một người quen biết nào để hàn huyên, khiến thành phố trở nên xa lạ trong tôi. Đang suy tính phải làm ǵ cho mau hết cái thời gian dài lê thê ấy, chợt chuông điện thoại reo vang. Frère Kiều Duy Sơn, người t́m giúp tôi cái địa chỉ nhà thầy Nguyễn Thái Đ́nh rủ vợ chồng tôi đi thăm vườn Lan cùng với frère Đoàn Gia Hàm. Thế là cái buồn nản rũ áo ra đi nhường chỗ cho niềm vui sắp tới, bởi lan là loài hoa mà cả hai vợ chồng tôi đều ưa thích.
Trong lúc vợ chồng tôi ngắm nh́n và chụp ảnh mấy cành lan xinh đẹp th́ anh Kiếm, một cựu học sinh Lasan Đồi bỗng nhiên xuất hiện. Kiếm học dưới tôi một hai lớp, sống nơi "Bụi Mù Trời" và "Buồn Muôn Thủa" này từ ngày c̣n tấm bé. Trong ḷng Kiếm như ẩn dấu cả một "thư viện" kỷ niệm về Lasan Ban Mê Thuột. Chuyện tṛ với Kiếm khiến tôi nghiệm ra rằng sắc thắm các loài lan hôm ấy bị "sắc màu" cái t́nh thầy tṛ Lasan che khuất. Cái t́nh đă bị biết bao sóng gió của đất nước, của cuộc đời vùi dập, vụt sáng hẳn lên trong ḷng tôi. Kiếm đưa tôi quay về thực tại:
- Anh có nhớ Nguyễn Văn Nhơn không?
Tôi đáp vội:
- Nhớ chớ sao không! 2 năm sống trên này, mỗi lớp tôi học chỉ có hơn 20 học sinh, nên khó mà quên nhau được.
Thế là Kiếm chở tôi lại nhà Nhơn sau buổi viếng vườn lan.
Ngày c̣n học nơi đây, tôi là một thiếu niên cao gầy, nay cân nặng gần 80 kư, sự đổi thay quá nhiều nơi tôi cộng với gần 40 năm xa cách th́ làm sao Nhơn nhận ra tôi cho được. Riêng tôi nhờ nghĩ về Nhơn ngay từ khi Kiếm nhắc đến tên, nên lúc mặt đối mặt tôi nhận ra Nhơn ngay. Nh́n tôi và Nhơn tay bắt mặt mừng, Kiếm chào từ giă, để tôi và Nhơn ngồi ôn lại chuyện xưa. Nhơn kể tôi nghe về những ngày tháng long đong lận đận, măi cho đến mấy năm gần đây, vợ chồng Nhơn tạo dựng được một cửa hàng buôn bán tạp hóa và cuộc sống gia đ́nh bắt đầu ổn định. Trông Nhơn khỏe mạnh, trẻ trung, yêu đời, tôi mừng thầm cho bạn. Câu chuyện đang rộn ràng, bất chợt Nhơn hỏi tôi:
- Bạn c̣n nhớ Thái Hữu Dị không?
- Nhớ chớ sao không? Dị dáng người cao ráo, đẹp trai, hiền hậu, miệng luôn tươi cười vẫn c̣n nằm như in trong đầu tôi và trong mấy tấm ảnh chụp chung mà tôi c̣n giữ cho đến giờ.
Chờ tôi nói dứt câu, Nhơn nói tiếp mấy điều muốn giăi bày:
- Dị sinh sống tại Hà Lan, nó đi lính và bị thương liệt nửa thân người, c̣n vợ Dị mới qua đời hơn một năm nay.
Nghe Nhơn nói tôi tiếc rẻ:
- Tháng Tư năm nay tôi có đi Hà Lan chơi mấy ngày, nếu biết Dị ở đó, tôi đă ghé thăm nó rồi.
Nói xong tôi ngồi trầm ngâm, nghĩ đến nỗi bất hạnh của Dị. Nhưng tôi cũng mừng cho bạn được sống ở một nơi mà chính phủ luôn quan tâm đến người dân và nhất là có chính sách chăm lo chu đáo cho người tàn tật. Lúc tôi đứng lên từ biệt, Nhơn đập mạnh hai tay vào nhau nói nhanh:
- Chút nữa tôi quên, Nguyễn Hữu Bá cũng ở trên con đường Y Jút này.
- Vậy bạn cho tôi địa chỉ để tôi đến thăm Bá.
- Tôi biết nhà chớ không nhớ số. Bạn sang cửa hiệu bán đồng hồ của cô con dâu Bá ở bên kia đường hỏi là biết ngay.
Qua đến tiệm, tôi gặp ngay cô con dâu Bá đang ngồi bán hàng. Đọc cho tôi số nhà xong, cô liền đề nghị:
- Hay để con điện cho ba con lại đón bác về nhà.
Nh́n đồng hồ thấy mới hơn 10 giờ, tôi bảo cháu:
- Cám ơn con. để bác tản bộ lại thăm ba được rồi.
Lúc đang đưa mắt t́m nhà, tôi bắt gặp ngay Bá đứng trước hàng hiên đón đợi tôi. Tay bắt mặt mừng nhận nhau xong là chuyện thầy xưa, bạn cũ lại nổ như bắp rang trên môi miệng tôi và Bá. Khi Bá nhắc đến Thái Hữu Dị, tôi lập lại lời tiếc rẻ như lúc chuyện tṛ với Nhơn:
- Tháng Tư vừa rồi vợ chồng tôi làm một chuyến Âu du và có viếng Hà Lan. Tiếc là không biết Dị đang sinh sống tại đó.
Bá liền cười bảo tôi:
- Dị nó ở xă Hà Lan cách Ban Mê Thuột khoảng 40 cây số chớ đâu phải ở nước Hà Lan bên trời Âu!
Nghe Bá nói, tôi quá đỗi ngạc nhiên, liền đưa tay lên nh́n đồng hồ, thấy mới gần 11 giờ, tôi nhẩm tính nhanh trong đầu: với 40 cây số, đi về mất khoảng 2 tiếng xe, nếu đi ngay bây giờ, tôi c̣n cả một tiếng đồng hồ thăm hỏi Dị. Tôi liền đề nghị cùng Bá:
- Nếu không có ǵ bận rộn, bạn có thể cùng đi t́m Dị với tôi ngay bây giờ được không?
Ngẫm nghĩ một lát Bá gật đầu nói:
- Tôi chỉ biết Dị ở Hà Lan thôi, vậy bạn ngồi đây chờ tôi chạy lại nhà Luyện hỏi địa chỉ rồi tụi ḿnh cùng đi t́m thăm nó.
Tôi vội lên tiếng:
- Sao bạn không chở tôi đi luôn có tiện hơn không?
Thế là Bá lấy xe Honda chở tôi phóng nhanh đi t́m Luyện. Lúc đến nơi mới hay Luyện vắng nhà. Bá lên tiếng hỏi con trai Luyện:
- Con t́m cho bác cái danh sách cựu học sinh Lasan được không?
Vào trong buồng một lúc, con Luyện đem ra tờ giấy, cầm liếc đọc qua một lát, mặt Bá rạng rỡ lên bảo tôi:
- Có số điện thoại đây rồi, giờ quay lại nhà tôi gọi điện hỏi địa chỉ Dị xong là ḿnh đi ngay.
Tôi liền đề nghị:
- Hay bạn cho tôi về khách sạn báo cho bà xă tôi biết, luôn tiện tôi gọi Taxi rồi lại đón bạn đi luôn.
Về đến khách sạn, tôi chạy vội lên pḥng, hấp tấp kể sơ qua mọi chuyện cho nhà tôi nghe, bà liền nhanh nhẩu quyết định:
- Vậy ḿnh xuống trả pḥng ngay bây giờ, đi thăm anh Dị xong ḿnh bảo xe chạy thẳng ra phi trường luôn.
Chúng tôi gom vội đồ đạc, gọi Taxi rồi rời khách sạn. Gặp Bá tôi liền đề nghị:
- Cũng gần đến giờ ăn trưa rồi, hay ḿnh ghé mua ít thức ăn đem đi cho đỡ mất th́ giờ?
Bá lắc đầu:
- Tôi đă gọi được anh Du cũng dân Lasan. Du sẽ đứng đón tụi ḿnh trước cửa một nhà hàng để đưa đến nhà Dị. Vậy ḿnh ăn uống luôn ở đấy cho tiện.
Tôi gật đầu đồng ư ngay, thế là đúng 11 giờ 30 trưa ngày 19-11-2004, Taxi đưa Bá cùng vợ chồng tôi rời Ban Mê Thuột trực chỉ Hà Lan. Ngồi trên xe Bá ôn lại cho vợ chồng tôi nghe nỗi gian truân của một người bạn, của một Thương Phế Binh đă cống hiến cả tương lai đời ḿnh cho quê hương trong cuộc chiến tang thương vừa qua.
Thái Hữu Dị sinh năm 1945 trong một gia đ́nh nông dân nghèo, sinh sống nơi họ đạo Hà Lan. Bố mẹ phải khó khăn vất vả lắm mới lo nổi cho Dị ra Ban Mê Thuột nương nhờ bà con ăn học. "Cái khó bó cái khôn", v́ thế sự thiếu thốn về vật chất ảnh hưởng nhiều đến việc học hành của Dị. Lại thêm phần kém may mắn, nên Dị thi không đỗ mảnh bằng Tú Tài I và phải lên đường nhập ngũ cuối năm 1966.
Dị tốt nghiệp trường Hạ Sĩ Quan Đồng Đế với cấp bậc Trung sĩ và t́nh nguyện gia nhập binh chủng Biệt Động Quân. Ngày 25-11-1967, sau đúng một năm khoác áo chiến binh, Tiểu Đội Trưởng Thái Hữu Dị điều động Tiểu Đội ḿnh theo Tiểu Đoàn 22 Biệt Động Quân hành quân tại Đắc Tô. Trong trận đánh này, Dị bị trúng một viên đạn vào ngay đốt thứ 8 tủy sống. Dị bị thương lúc 6 giờ chiều ở giữa rừng già, phải đợi trọn một ngày mới được trực thăng tản thương ra Tân Cảnh rồi đưa thẳng vào bệnh viện Pleiku. Bởi vết thương quá nặng, hai ngày sau, chuyển về Tổng Y Viện Cộng Ḥa Sàig̣n. Sau biến cố Tết Mậu Thân 1968, Dị được đưa ra Trung Tâm Tê Liệt Vũng Tàu tiếp tục điều trị và dưỡng thương. Viên đạn định mệnh trúng vào người đă khiến hai chân Dị bị teo lại, làm tê liệt hẳn nửa thân người. Từ lúc bị thương, Dị không c̣n kiểm soát được việc tiểu tiện. Măi cho đến lúc giải phẫu xong bọng đái, Dị mới t́m lại được đôi chút cảm giác đă mất.
Như đă được "ơn trên" sửa soạn trước cho một cuộc đổi đời nghiệt ngă. Cuối năm 1969, cuộc sống Dị chuyển sang một khúc quanh mới: Dị làm quen được một thôn nữ thường hay vào Trung Tâm Tê Liệt thăm viếng thân nhân cùng an ủi các thương binh. Lâu dần t́nh yêu nẩy nở giữa hai người. Những tưởng mối chân t́nh ấy sẽ bị gia đ́nh cô gái cản ngăn. Ngờ đâu, nàng thôn nữ lại bị gia đ́nh Dị nghi ngờ là muốn nhảy vào để hưởng nguồn tiền trợ cấp thương binh suốt đời của Dị. Sự nghi ngờ ấy không phải là vô căn cứ, bởi làm sao thân nhân Dị có thể tin là cuộc sống lứa đôi sẽ tốt đẹp vững bền với một người bị liệt phân nửa phần dưới cơ thể. Dị xác quyết cùng mọi người: tuy ḿnh bị mất đi cái cảm giác lúc yêu đương, nhưng sự đ̣i hỏi về xác thịt vẫn mănh liệt như bao người đàn ông b́nh thường khác.
Đứng trước nghịch cảnh, cô gái vẫn đủ can đảm, nhất quyết giữ lấy t́nh yêu để được gần gũi, chăm sóc cho người ḿnh yêu. Hôn lễ được âm thầm tổ chức dưới sự chứng kiến của anh em thương binh chung pḥng. Quà cưới của họ chính là sự phản đối, lời nghi kỵ của bà con họ hàng bên gia đ́nh Dị. Romeo và Juliet được xưng tụng là một cuộc t́nh đẹp, bởi hai người đă chết bên nhau v́ yêu. Ngược lại, Thái Hữu Dị và Nàng Thôn Nữ đă bất chấp mọi khó khăn, ngăn trở để được yêu và được sống bên nhau.
Đầu năm 1975, mối t́nh ấy đă được một linh mục Tuyên Úy, chuẩn bị cho hai người nói lời khấn hứa trước mặt Thiên Chúa sẽ sống trọn đời bên nhau. Nhưng trớ trêu thay, việc chưa thành th́ biến cố 30-4 đổ ập xuống quê hương. Cũng như mọi bao thương binh khác, Dị phải lập tức rời Trung Tâm Tê Liệt. Từ Vũng Tàu vợ chồng Dị dắt d́u nhau trở lại quê hương Hà Lan. Hơn 7 năm dài bị thương tật, lúc nào cũng có y tá, bác sĩ cận kề săn sóc chữa trị vết thương, có đồng lương trợ cấp. Giờ mọi thứ ấy cùng chấp cánh bay đi, thật không c̣n sự mất mát nào to lớn hơn đối với một thương binh như Dị. Người t́nh, người vợ trong giây phút đó chính là cái phao cho Dị ôm, để bám víu lấy cuộc đời.
Năm 1977, vợ Dị thọ thai. Cái thai mang đến cho gia đ́nh nhỏ bé của Dị niềm hạnh phúc lớn lao. Nhưng nó lại càng gây thêm sự nghi kỵ về tấm ḷng thủy chung nơi người vợ, cho người trong gia đ́nh Dị cùng bà con lối xóm. Thời gian chính là viên thuốc để xoa dịu và chữa lành vết thương thể xác lẫn tinh thần cho vợ chồng Dị. Rồi một đứa con trai giống Dị như đúc chào đời, trong niềm vui tột cùng của đôi vợ chồng trẻ đầy bất hạnh. Và cũng kể từ đó phẩm hạnh của người vợ thủy chung mới được gia đ́nh cùng xóm giềng chấp nhận.
Ngày xưa v́ đất nước chiến tranh, Dị phải lên đường ṭng quân, không được học hành đến nơi đến chốn. Con Dị lớn lên khi quê hương thanh b́nh, nhưng lại lâm vào hoàn cảnh khắc nghiệt hơn cha ngày trước: không được học hành, đành cam phận dốt nát.
Ngày tháng dần trôi, con trai Dị trưởng thành, vợ chồng Dị cưới vợ cho con. Theo ḍng thời gian, Dị cảm nhận được con trai và con dâu ḿnh chính là những người Thiên Chúa đem đến cho Dị, để thay thế người vợ tuyệt vời được Chúa gọi về trong năm 2002 bằng căn bệnh ung thư ngặt nghèo, gây ra bỏi sự căng thẳng, sự làm việc quá sức để bảo vệ hạnh phúc gia đ́nh và nhất là không có tiền thuốc thang chạy chữa.
Giờ đây con cái Dị thay mẹ chăm sóc chu đáo cho cha. Mỗi lúc các con bận ra ngoài kiếm sống, th́ Dị đă có hai đứa cháu nội trai hủ hỉ bên cạnh. Để bù đắp cho mọi nỗi bất hạnh ấy, Dị có được một mái ấm gia đ́nh, tuy thiếu ăn thiếu mặc nhưng chan ḥa t́nh yêu thương.
15-5-2004, ngày lễ Quan Thầy Thánh Gioan Lasan, ngày hội ngộ của các cựu học sinh, Dị có dịp trở lại Ban Mê Thuột hàn huyên cùng bạn bè. Đó cũng là lần đầu Dị rời khỏi Hà Lan sau gần 30 năm trở lại sống nơi đó. Trong ngày vui đoàn tụ, bạn bè đều thương cảm cho hoàn cảnh Dị, c̣n Dị th́ bồi hồi xúc động khi nhận được 400 ngàn đồng (khoảng hơn 25 US dolars), tiền các cựu học sinh Lasan quyên góp để chia sẻ những nỗi bất hạnh Dị phải gánh chịu. Đó cũng là dịp Dị tâm sự với Bá về cuộc đời ḿnh, để Bá kể lại cho vợ chồng tôi nghe trên chuyến xe đi Hà Lan thăm Dị.

Chẳng biết vội vă hay quưnh quáng thế nào mà Bá bảo chú tài Taxi chạy thẳng tới Buôn Hô. Đến đó hỏi thăm, chẳng một ai biết cái nhà hàng Bá muốn t́m. Điện thoại hỏi lại mới hay các bạn đang đứng chờ chúng tôi ở Hà Lan A. Nghĩa là xe đă đi quá xa trên 10 cây số.
Khi hai bạn Du và Hạnh hiện ra trong tầm mắt, cũng là lúc tôi t́m ra tấm biển nhà hàng nhỏ bé treo phía trước. Tôi định mời các bạn vào bên trong gọi thức ăn ngồi đợi Taxi đi đón Dị. Nhưng hỏi ra mới hay nhà hàng chỉ là nơi đăi tiệc đặt trước mà thôi, c̣n việc bán thức ăn cho thực khách hàng ngày th́ không có. Chúng tôi bèn mời hai bạn lên xe chạy lại nhà Dị. Qua sự đón tiếp quá chân thành chu đáo của Du và Hạnh cho tôi nhận ra rằng, bạn bè nơi đây hết sức mừng cho Dị được bạn phương xa đoái hoài đến thăm.
Tôi nhận ngay ra khuôn mặt Dị ngồi trên chiếc xe lăn đẩy ra mừng đón tôi. Trong niềm xúc động bồi hồi, tôi đến ôm lấy bạn. Tôi không biết phải nói lời nào để chia sớt nỗi gian lao với một người bạn học sau gần 40 năm không gặp mặt, một chiến hữu, một chiến binh đă đóng góp máu xương trên chiến trường.
Thấy tôi nh́n chằm chằm vào đôi chân bị teo lại, Dị bảo:
- Tuy c̣n đôi chân nhưng kể cũng như không, bởi tôi bị liệt nửa thân người.

Tôi chỉ nhà tôi rồi giới thiệu:
- Đây nhà tôi, em gái Đinh Thanh Long đấy.
Dị nói như mếu:
- Như vậy hôm nay tôi được cả Long lẫn Hưởng cùng đến thăm một lượt.

Nhà tôi ngồi nghe chúng tôi hàn huyên nhắc lại chuyện xưa một lát rồi đứng lên bảo:
- Các anh cứ ở nhà nói chuyện đi, để tôi chạy vội đi t́m mua chút ǵ về ăn mừng buổi hội ngộ hôm nay.
Anh Hạnh t́nh nguyện chở nhà tôi đi. Ở nơi Hà Lan nhỏ bé này chẳng có mấy hàng quán. Hạnh cho xe ghé lại tiệm ăn đầu tiên, nơi đây nhà tôi chỉ mua được vài món. Hạnh lại đưa vợ tôi đến quán khác. Măi đến khi nhà tôi gọi thức ăn xong, Hạnh mới lên tiếng:
- Đây là con dâu của tôi, nó nấu ăn giỏi lắm, từng có quán ăn ở Cần Thơ.
Nhà tôi ngạc nhiên hỏi:
- Vậy sao anh lại đưa tôi vào tiệm ăn đằng kia làm ǵ?
Hạnh chưa kịp trả lời, cô con dâu xen vào:
- Sao ba không đưa bác lại đây ngay?
Hạnh ngập ngừng cười bảo con:
- Tao mừng cho bác Dị mày quá nên chẳng c̣n nhớ ǵ cả.
Rồi ông hối con:
- Mày cố làm nhanh lên, bác đây phải rời Hà Lan trước 2 giờ chiều nay.
Riêng phần tôi, từ lúc vợ đi mua thức ăn, tôi tận dụng từng giây từng phút. Tôi muốn trong cái khoảnh khắc ngắn ngủi này, tôi có thể t́m hiểu thêm về cuộc sống Dị ngoài những ǵ Bá đă kể. Tôi được biết: gia đ́nh Dị hiện có 5 nhân khẩu, sống trong căn nhà nhỏ nằm cách quốc lộ 14 khoảng 50 thước, dưới chân con dốc thoai thoải. Nguồn Thu nhập chính nhờ vào cái ao nhỏ nuôi cá, cộng thêm 300 gốc cà phê và công việc làm thuê làm mướn của vợ chồng người con. Lúc chúng tôi đến thăm, chỉ có hai đứa cháu nội ở nhà, c̣n con trai và con dâu Dị bận đi hái cà phê.

Hơn nửa giờ sau, thức ăn mang về được bày ra đầy bàn. Tôi cảm nhận được một niềm vui dâng lên trong ḷng khi thấy mọi người tạm quên đi cái buồn chung quanh cuộc sống Dị, để thưởng thức bữa cơm trưa hội ngộ, tuy vội vă nhưng chân thành thắm thiết. Tôi thấy được nụ cười nở trên môi Dị và niềm hân hoan trên từng nét mặt bạn bè.
Rồi đến lúc phải nói lời chia tay, dù tôi c̣n bao điều muốn hỏi, muốn biết và muốn chia sẻ cùng bạn. Tôi thấy trong ánh mắt Dị đầy xúc động khi cầm trên tay chút ít tiền nhà tôi trao. Tôi siết tay tạm biệt các bạn, mọi người cùng bước theo tôi ra xe. Vừa mở cánh cửa, tôi vừa quay lại vẫy tay chào. Tôi bắt gặp một ḿnh Dị cô đơn trên chiếc xe lăn cách chúng tôi vài ba thước. Dị lẳng lặng ngồi đó nước mắt lưng tṛng tiếc nuối. Dị cố tiến lại gần, nhưng đành bất lực bởi con đường dốc gồ ghề lổm chổm đá đă cản bánh xe lăn. Không chỉ riêng tôi cảm nhận được điều này mà cả vợ tôi cũng vậy, bà lẹ làng chạy lại ôm lấy Dị, một cử chỉ mà tôi chưa từng thấy nơi nhà tôi trong hơn 32 năm chung sống. Lúc buông nhau ra, Dị mếu máo cười bảo nhà tôi:
- Ôm em bạn, tôi tưởng như được ôm chính Long bạn ḿnh.
Sau vợ, đến lượt tôi cũng đến ôm lấy Dị. Tôi không thể nào diễn đạt hết những cảm xúc riêng tư của ba chúng tôi. Tôi chỉ biết rằng: Thái Hữu Dị, một người bạn bất hạnh, một điển h́nh cho các thương binh, những người gánh chịu nhiều khổ đau nhất trong cuộc chiến tàn khốc vừa qua. Thái Hữu Dị không thể nào tự ḿnh đến gần chúng tôi được mà chính chúng tôi phải đến với Thái Hữu Dị. Ngay trong giây phút ấy tôi nhận ra trong bao năm qua, ḿnh đă bỏ quên bạn bè, bỏ quên đồng đội. Ṿng tay ấm áp trao cho nhau buổi tiễn đưa hôm ấy, tuy không được ghi lại bằng h́nh ảnh. Nhưng nó sẽ khắc sâu vào ḷng ba chúng tôi. Riêng tôi, tôi biết ḿnh sẽ phải làm những ǵ thực tế nhất cho Thái Hữu Dị nói riêng và cho các thương binh nói chung trong những ngày tháng sắp tới.