Giao su

NHN CHỨNG TIN MỪNG THỜI CẤM CCH DƯỚI TRIỀU MINH MẠNG

Simon L Hn, OH

I  DẪN NHẬP

Ăn quả nhớ kẻ trồng cy cu tục ngữ ny đ được lưu truyền qua bao thế hệ để nhớ cng ơn người trồng cho ta được hưởng. Cu tục ngữ ny khng chỉ l lời dạy của cc bậc hiền nhn, m n cn ăn su vo tm tr người Việt Nam trải qua bao thời với biết bao tấm gương anh hng giữ yn bờ ci cho những ai sống yn lnh hạnh phc trong đ. Cũng vậy, những anh hng đ đỗ mu đo lm nn hạt giống đức tin, m chng ta ngy nay đang hưởng n phc, thiết nghĩ khng g hơn l chng ta phải mang ơn cc vị thnh đ khng hề tham sống sợ chết, một lm chứng nhn cho Cha Kit đểai tin vo Đức Kit sẽ được cứu rỗi. Niềm tin của chng ta ngy hm nay cũng hưởng nhờ từ sự hy sinh cao cả đ. Cc vị anh hng tử đạo đ để lại cho chng ta sự knh phục. Cc ngi đ đặt nền mng cho Gio Hội Việt Nam, đ l những truyền gio, l những thừa sai  đ từ bỏ qu hương đất nước của mnh, những xứ sở văn minh để đến với con người Việt Nam trong tnh yu thương. Sự hy sinh cao cả đ đ truyền lại sức sống chứng nhn anh hng cho biết bao nhiu người con đất Việt, sẵn sng hy sinh mạng sống để minh chứng cho sự thật, cho nước Cha được lan khắp cng sng ni Việt Nam. Mu của cc thnh tử đạo đ đỗ cha Ho trn mặt đất. Những dng mu ấy đủ thnh phần trong x hội, nh bun, chi lưới, thầy lang, l trưởng, cai tổng quan qun triều đnh v trong đủ mọi thnh phần phẩm trật trong Gio hội, từ gio dn đến tu sĩ, linh mục, gim mục. Tất cả chỉ v đạo Cha.
Ngoi cc anh hng tử đạo được Gio Hội tuyn phong, cn biết bao nhiu người chịu chết, chịu tra tấn, t đy trong cc thời kỳ bch hại. Cc vị l những chứng nhn v danh, nhưng cũng l những hạt giống tốt lnh nẩy nở giữa lng Gio Hội. V chng ta tin chắc rằng, ngy hm nay, cc ngi đ ở trn thin quốc v lun cầu bầu cng Cha cho chng ta.
Đ hẳn, chnh Thin Cha đ muốn cứu vớt chng ta, v chnh Ngi đem đến cho chng ta bnh an, v n sủng của Ngi chiếu toả trn chng ta. Song Ngi muốn con người cộng tc vo sự đau khổ của Ngi để đến vinh quang, m sự cộng tc đắc lực đ chnh l những ci chết can đảm để minh chng tnh yu của Thin Cha đối với nhn loại. Ci chết của cc vị tuẫn gio đ đem lại cho Gio Hội Việt Nam nhiều hoa tri dng ln Thin Cha

II  VUA MINH MẠNG V CHIẾU CHỈ NGY 6 THNG 1 NĂM 1833.

Năm 1820 Gia Long băng h, thng ging năm canh thn hong tử Đảm ln ngi lấy hiệu l Minh Mạng. Vua Minh Mạng l người khn ngoan, mực thước. Bn trong ng cho sửa sang mọi việc, bn ngoi vua Minh Mạng cho mở rộng bờ ci, đnh Thi Lan, xm chiếm gần hết Cao Min v 1/3 Lo. Minh Mạng đổi quốc hiệu nước ta thnh Đại Nam, nhưng vua lại c c cảm với đạo Kit gio ngay khi chưa lm vua. Do đ, sau khi ln ngi vua, thời gian đầu ng chưa thể lm g đựơc v lc ny c nhiều biến đổi như dịch bệnh, nạn đi v việc phế trưởng lập thứ đ lm mất lng cận thần. Tnh trạng ny chỉ ko di cho đến ngy 12.2.1825, vua ra chiếu chỉ cấm đạo. Tuy nhin chiếu chỉ ny khng mấy ảnh hưởng đến cc địa phận pha Bắc, v dn chng chưa muốn thuần phục nh Nguyễn, vả lại, cc quan phần lớn c cảm tnh với đạo hoặc theo đạo. Ring ở miền Nam, L Văn Duyệt ngăn cản chiếu chỉ v thng 8 năm 1827 L Văn Duyệt về Huế v phn tch cho Minh Mạng nghe về hnh động của vua. Trước sự cứng rắn của tả qun L Văn Duyệt, nh vua buộc lng phải tạm ngưng việc bắt đạo v trả tự do cho cc thừa sai đ bị bắt. Thng 8 năm 1832, L Vă Duyệt từ trần. Ngy 6 thng 1 năm 1833, Minh Mạng ra chiếu chỉ cấm đạo trn ton quốc. Gio hội Việt Nam bắt đầu bước sang một giai đoạn kh khăn của những cuộc bch haị bắt bớ. Ngy 11-10-1833 vị anh hng tử đạo đầu tin l linh mục Phr L Tuỳ tại php trường chợ Quan Ban. Cha l gười lng Bằng Sở huyện Thanh Tr phủ Thường Tn (H Đng), thụ phong linh mục 1803. Ngy 17-10-1833 đến lượt thừa sai Prancois Isidore Gagelin Knh chứng nhn trung thnh của Đức Gisu trt hơi thở tại php trườg Bi Du(Huế). đến ngy 23-10-1833 thn cấm binh chh đội trưởng l v quan Phaol Tống Viết Bường đỗ mu đo lm chứng nhn Nước Trời tại nh thờ Thợ Đc. Cc ngi l những vị đầu tin tuyn xưng đức tin v l chứng nhn nước trời sau chiếu chỉ ngy 6-1-1833.

III - ĐỊA PHẬN ĐNG TRONG CHỊU THỬ THCH.

Chiếu chỉ ngy 6-1-1833 được ban hnh, quan trấn Bin Ho ra lệnh cho đức cha Taberd bấy giờ đang ở Li Thiu phải ra Huế trnh diện. Lợi dụng đầu năm mới, đức cha đ trốn sang Thị Ngh. Ở đy đức cha thấy tnh hnh bất lợi v c thể ảnh hưởng đến gio dn nn ngy 19-2-1833 đức cha cng với cc thừa sai v 15 chủng sinh Li Thiu đến tị nạn ở Bangkok Thi Lan. Từ khi đức cha bỏ trốn, to gim mục Li Thiu bị cướp ph, nh thờ bị triệt hạ, đồ lễ được trao cho phường ht cho, nh thờ v nh chung bị tho gỡ để đem về Bin Ho xy cất tỉnh đường. Thời gian ny, cc thừa sai phải trốn trnh quan qun triều đnh. Thừa sai Marchand Du trốn xuống vĩnh Long, thừa sai Bringole lẫn trốn ở Bnh Định, thừa sai Delamotte ln pha bắc địa phận, cha capuxino Odorico Phương bị bắt ở Ci Nhum, cha bề trn Galelin Knh ra nộp mạng, hng trăm gio dn bị bắt t, tra tấn, lưu đy hoặc bị tử hnh. Trong những thng cuối năm 1833 đ c 18 tn hữu bị giết. Đặc biệt trong thời gian ny c cuộc nỗi dậy của L Văn Khi l con nui của tả qun L Văn Duyệt sau khi ng vượt ngục (ng bị bắt giam sau khi L Văn Duyệt bị chết) giết cả nh Bạch Xun Nguyn v tổng đốc Nguyễn Văn Quế. L Văn Khi chiếm thnh Phin An lm tổng hnh dinh v tự phong l nguyn soi ku gọi anh em cng gio tham gia khởi nghĩa v hứa sẽ đem lại tự do tn gio. Lời hứa ny thực sự l một cm dỗ rất lớn nn một số người cng gio lưu vong ở Cao Min v Thi Lan v một số bị bch hại ở Huế gởi phi đon đến Chataburi (Thi Lan trn bờ biển gần bin giới Cao min) để xin đức cha Taberd trở lại Gia Định l nơi L Văn Khi sẽ đn tiếp ngi. Chiếc thuyền ny bị bắt ở H Tin, bức thư bị tịch thu, những người Cng Gio trn thuyền bị giết sạch, v vậy, đy cũng được coi l chứng cứ r rng người Cng Gio tổ chức dấy loạn.
Khi đức cha Taberd lnh sang Thi Lan, cc thừa sai ở lại phn tn nhiều nơi. Thừa sai Marchand Du bị L Văn Khi p vo thnh Phin An, ng tm cch để mua chuộc vị thừa sai trong việc dấy binh, nhưng vị thừa sai đ từ chối. D vậy, ngy 8-9-1835, qun triều đnh chiếm được Phin An, cha Du bị bắt v bị giải ra Huế v ngi đ bị giết ở Huế. Cc tn hữu đ bị giết kh nhiều sau khi thnh Phin An bị chiếm.

Trong thời gian ny, địa phận Đng Trong chỉ cn hai thừa sai chưa bị bắt v mười linh mục bản quốc. Mặc d sống cch xa địa phận, đức cha Taberd Từ v cc thừa sai lun hưng về vng truyền gio, nơi đang sống trong cơn thử thch. Thng 5 năm 1835, từ Singapore, đức cha đến Pnang dng quyền to thnh truyền chức gim mục hiệu to Mtellopolis cho cha Stphane Cenot Thể v sai vị tn gim mục trở về địa phận. Ngy 16-6-1636, đức cha Thể về tới Bnh Định, đặt trụ sở ở G Thị. Trong hai năm đầu, (1836-1837), cuộc bch hại hơi lắng dịu v tnh hnh trong nước gặp nhiều kh khăn. Về chnh trị tuy đ dẹp yn được nhiều cuộc nỗi dậy ở Bắc cũng như ở miền Nam, song Minh Mạng vẫn chưa được lng dn, nhất l ở xứ Bắc vốn tiếng hoi L. Một mặt nền kinh tế trong nứơc đi km do bo lụt, n dịch xảy ra lin tiếp. Đng khc từ năm 1836, phưong Ty bắt đầu thị uy v lấn t Trung Quốc lm cho Minh Mạng gặp nhiều trở ngại v c phần hơi chn lại.
Lợi dụng tnh hnh ny, đức cha Cenot Thể đ viết thư lun lưu gởi khắp nơi để c vũ tinh thần gio dn. Việc bận tm nhất của đức cha l lm tăng số linh mục bản quốc đề c thể phục vụ gio dn. Ngoi hai linh mục v hai chủng sinh được đức cha đưa từ Pnang về, năm 1836, đức cha đ tấn phong cho cho mười tn linh mục, đến năm 1841 đ c 30 linh mục. Nhiều thừa sai cũng đ về địa phận. Năm 1836 cc thừa sai như cha Candalh, Jeanne v Lefbvre, cha Vialle l người theo đức cha Taberd sang Thi Lan cũng đ trở lại trong năm đ. Năm 1837 thm ba thừa sai l Miche, Duclos v cha Maison, đ l vị đ đến kịp thời để thay thế cho nhũng vị đ ng xuống dưới lưỡi gươm của Minh Mạng. Như vậy, địa phận bắt đầu hồi sinh. Bất chấp những kh khăn, đức cha Cenot Thể đ thiết lập hai chủng viện, một ở Di Loan (Quảng Trị), do cha Candalh Kim phụ trch v một ở Li Thiu do cha Lefbvre Ngi phụ trch. Ngi cn ku gọi cc nữ tu Mến Thnh Gi trước đy đ bị phn tn, nay trở lại sống chung v hoạt động trong 18 nh.

Tnh hnh ổn định chưa được bao lu, năm 1838 cuộc bch hại trở nn c liệt hơn, nhất l vng Quảng Trị, Quảng Bnh. Vua Minh Mạng trong một chiếu thư đ chỉ thị cho cc quan địa phương phải ra tay mạnh đối với cc Kit hữu. Vua ra lệnh cc quan tra tấn v giết những ai khng chịu bước qua Thập Gi, v kẻ no khng ch đạp Thnh gi th c nghĩa đ l qun phản loạn. Sau chiếu thư, cuộc truy lng cc Ty dương đạo trưởng trở nn si nổi, nhất l hai tỉnh pha Bắc địa phận. Chủng viện của cha Candalh Kim phải giải tn năm 1838, cha gim đốc được ng Quỳnh Năm đưa ln Kim Sen (Quảng Bnh) trốn nhưng đ bị cc quan đem qun vy bắt nhưng cha đ trốn vo rừng v ngy 28-7-1839 cha qua đời v bệnh sốt rt v ngy 19-12-1839 cha Vialle cũng qua đời. Trong thời gian ny c biết bao nhiu người đ chết v đạo như cha Jaccard, Thoma Trần Văn Thiện ci chết của cc vị đ l những hạt gống tốt lnh gieo trn đất Việt.

IV  ĐỊA PHẬN ĐNG NGOI CHỊU THỬ THCH.

Chiếu chỉ cấm đạo ton quốc ngy-1-1833 đ lm cho gio dn cc địa phận kinh hong sợ hi, nn đức cha Delgolo Y gim mục địa phận phải ln tiếng khuyn bảo v an ủi gio dn. Đức cha viết thư lun lưu cho cc hng gio sĩ thu cất đồ thờ v nếu c trốn phải trốn ở gần gio dn để gặp gở v an ủi gio dn. Tuy nhin, từ khi chiếu chỉ ban hnh cho đến năm 1837, tnh hnh vẫn yn ổn, cho đến hki tuần phủ Hưng Yn bị cch chức, tổng đốc Nam Định Trịnh Quang Khanh bị triệu hồi về kinh th lc ấy cuộc vy bắt mới bắt đầu. Địa phận Đng Đng ngoi gồm hai đức cha Delgolo Y v Henares Minh đ gi yếu, cha chnh Pernndez Hiền th đau yếu lun, v cả ba vị đang bị tầm n gắt gao. Do đ, cha Hermosilla Vọng phải nhận việc coi sc cả địa phận với sự cộng tc của 40 linh mục dng người Việt v một t linh mục triều cng với cha Romualdo. Cuộc vy rp tm kiếm suốt một năm nhưng vẫn khng bắt được hai đức cha v cc vị thừa sai. Ngy 17-4-1838, một thầy giảng của cha Giuse Vin gởi thư cho hai đức cha v bốn cha dng bị bắt. Ngy 13-5-1838 tổng đốc Nam Định đệ su bức thư v khẩu cung của người bị bắt vo triều. Một mặt lại cho nhiều binh lnh, mật thm lng bắt. Để trnh sự ch , hai chủng viện Ninh Cừơng v Lục Thuỷ, nhiều nh chung phải triệt hạ, dẫn đế chủng sinh phải giải tn, cc nữ tu phải bỏ tu viện về gia đnh, gio dn th hoang mang bối rối.
Ngy 25-5-1838, vua Minh Mạng xuống chiếu buộc tổng đốc Trịnh Quang Khanh trong vng một thng phải bắt hết đạo trưởng Ty cũng như Việt nếu khng cc quan v tổng đốc phải hồi kinh chịu tội. Vua Minh Mạng cn cử danh tướng L Văn Đức đem 2000 binh lnh từ Huế ra tăng cường. Ngy 2-6-1838 L Văn Đức đến Nam Định v bắt tay ngay vo cuộc lng bắt, bch hại trở nn khốc liệt v ro riết nhất. Ngy 27-5-1838 một người bội gio tn l Nguyễn Hữu Huy đ tố co nơi ở của hai đức cha. Hai trăm lnh được điều đế bủa vy lng Kinh Lao nơi hai đức cha cng với cha Jimeno Lm v Hermosilla Vọng. Khi lnh ập vo lng, hai cha v đức cha Hares trốn thot, chỉ c đức cha Delgodo Y v gi yếu khng chạy kịp nn bị bắt. Tuy nhin, đến 9-6-1838 đức cha Hares cng với thầy Phanxic Đỗ Văn Chiểu sau khi xuống Xương Điền được một ngư phủ che giấu nhưng chnh ng lại tố co v hai vị đ bị bắt. Đến ngy 26-6-1838 hai ti trung của Cha đ bị xử chm tại php trường ngoại thnh gọi l Bảy Mẫu. Cn đức cha Delgodo Y chết rũ t ngy 12-7-1838 nhưng quan vẫn theo n chm v bu đầu ba ngy rồi m xuống sng. Sau khi bắt được hai đức cha, Trịnh Quang Khang một mặt dng sớ xin khất việc cha Vọng đ tẩu thot sang tỉnh Đng (Hải Hưng) một mặt xin quan tỉnh Đng tiếp sức vo việc truy n cha Vọng. Tuy lng bắt gắt gao, nhưng cha Hermosilla Vọng lun kho lo trốn thot. Cc cuộc truy lng ngy cng quyết liệt, cc cha cũng như cc thầy lần lượt sa vo tay quan, c vị bị bắt nhưng cũng c vị bị nộp để được lnh thưởng Ngy 30-6-1838 cha dng Vinh Sơn Đỗ Yến bi bắt v bị xử chm ngy 30-6-1848. Thầy Giuse Nguyễn Đnh Uyển chết rũ t bốn ngy sau khi cha Vinh sơn Yến bị giết. Cha Phr Tuần chết trong t trước khi bản n được Minh Mạng ph chuẩn tới Nam Định ngy 18-7-1838 ba ngy. Cha chnh Pernndez Hiền bị xử chm ngy 24-7-1838 tại php trường Bảy Mẫu, thủ cấp của ngi phải bu ba ngy sau khi bị nm xuống sng, nhưng gio dn đ đt tiền v đưa thi hi về an tng tại Lục Thủy v cuối cng hi cốt được đắt trong vương cung thnh đường Ph Nhai.
Sau khi hai đức cha được phc tử đạo, cha Hermosilla Vọng phải gnh vc tất cả mọi trch nhiệm trong một địa phận rộng lớn với chức vụ cha chnh dng v đại diện tng to. Dưới quyền cha c hai thừa sai dng l cha Romualdo Jimeno Lm đến Việt Nam năm 1836 v cha Domingo Marti vo năm sau. Hai cha l thừa sai duy nhất đến Việt Nam thời cấm đạo Minh Mạng. Ngoi ra hng gio sĩ Việt Nam gồm 37 cha dng v 10 linh mục triều. Do đến sau nn nh vua v cc quan khng biết được v tưởng chỉ cn cha Hermosilla Vọng l thừa sai duy nhất chưa bị bắt.

Cuối thng 6-1838 hết hạn định một thnh m vẫn chưa bắt được cha Vọng, Minh Mạng đ quở trch cc quan v cắt chức tổng đốc Trịnh Quang Khanh, cử tướng L Văn Đức giữ tạm chức vụ ny. Trịnh Quang Khanh muốn lập cng chuộc ti nn cng ro riết tm bắt cha Vọng nhưng cc nỗ lực đều bị thất bại. Thng 7-1838 khi c mật bo danh trm Vọng đang c mặt ở gần cửa biển, tức khắc ng đch thn dẫn 800 lnh với nhiều thuyền bủa vy bốn mặt. Khng những khng bắt được trm Vọng, đon qun của ng gặp mưa to gi lớn lm chm hai chiến thuyền lớn v 12 chiếc nhỏ bị tri mất tch, thiệt mạng ba sĩ quan v nhiều binh lnh. Trịnh Quang Khang chịu thua v về kinh chịu tội. Minh Mạng xt ng l người đắc lực nn thng 10-1838 đ hồi chức v ban thưởng cho ng.

Trong thời gian ny biết bao nhiu vị anh hng đ sẵn sng chịu khổ hnh, chịu chết, v danh Đức Gisu Kit. Ngy 1-8-1838 hai cha l Benado Duệ v Đaminh Hạnh bị xử tử. Ngy 21-8-1838 cha Giuse Đặng Đnh Vin. Ngy 5-9-1838 cha Phr Nguyễn Văn Tự v trm xứ Giuse Hong Lương Cảnh  lần lượt chịu chết v đạo Cha. Ngy 19-12-1838 năm chiến sĩ đức tin l hai thầy giảng Phanxic Xavier H Trọng Mậu v thầy dng Đaminh Bi Văn Vy, ba gio dn l Thomas Nguyễn Văn Đệ, Augustino Nguyễn Văn Mởi v Tphan Nguyễn Văn Vinh được phc tử đạo.

V  ĐỊA PHẬN TY ĐNG NGOI CHỊU THỬ THCH.
Năm 1823 đức cha ph gerard Đoan qua đời, đức cha Longer Gia chọn thừa sai Ollivier Phan lm gim mục kế vị. Năm 1827, c lệnh của triều đnh đi cc đạo trưởng vo Huế trnh diện để lm thng ngn v thng dịch sch vở, nhưng cc thừa sai khng vo. Thng 8-1828 đức cha Ollivier Phan qua đời, đức cha Longer truyền chức cho thừa sai Joseph Harard Du lam gim mục ph hiệu to Castoric ngy 22-8-1829. Trước chiếu chỉ cấm đạo ton quốc, địa phận Ty Đng ngoi gặp rất nhiều rắc rối với những lương dn v ghen ght v muốn chống đối đạo Ty, sau khi chiếu chỉ cấm đạo ton quốc được ban hnh, gio dn kinh hong rụng rời, nhiều người mất hết nhuệ kh, nhiều gio họ đ vội tho gỡ nh thờ, tnh hnh rất nghim trọng, nn đức cha havard Du chia chủng sinh Vĩnh Trị ra từng nhm 12 người, c một thầy cng với họ đi vo trong những lng mạc tuỳ tiện. Cc thừa sai v linh mục bản quốc phải ẩn mnh. Cũng c một số họ đạo mời cc cha đi khỏi v bn nh thờ cho người ngoại gio. Cc quan tung qun vo cc lng c đạo lục sot, truy lng cc đạo trưởng. Đức Gim Mục địa phận sau một thng ẩn tr tại nh ng trm Antn Nguyễn Đch đ phải trốn vo ni, sống kh nhọc để lo li con thuyền gio phận. Ngy 5-7-1838, ngi đ qua đời v kiệt sức, nhưng trước khi chết đức cha đ truyền chức cho thừa sai Borie Cao lm gim mục ph kế vị.

Sau chiếu chỉ, ở miền bắc cc quan vẫn khng nhiệt tnh thi hnh chiếu chỉ. Do đ, vua Minh Mạng thấy chiếu chỉ đ ra từ lu m chưa thấy cc quan bắt được đạo trưởng no, trong khi nhiều vị vẫn ln lt vo thm. V vậy, ngy 25-1-1836 nh vua ra thm một chiếu chỉ nữa vạch trần tội c của đạo Dat, cc thừa sai đ dng một thứ bnh để m hoặc dn giữ đạo tới cng. Trong chiếu chỉ ny, nh vua chỉ dụ cho cc quan phải bắt hết cc đạo trưởng ngoại quốc cũng như bản quốc, tiu diệt hết cc tn đồ trn ton quốc v ph bỏ cc nh thờ nh chung. Những ai chứa chấp cc đạo trưởng th bị xử tử. Chiếu chỉ ny được ban hnh ngy cng c nhiều anh hng tử đạo v nước Cha. Ngy 20-9-1837, nh truyền gio Cornay Tn người Php bị xử n lăng tr tại php trường Năm Mẫu ngoại thnh Sơn Ty. Đng hai thng sau khi thừa sai Tn ng xuống, đến lượt thầy giảng Phanxic Xavier Cần được phc tử đạo (ngy 20-11-1837) tại php trường  Cầu Giấy. Như đ ni ở trn, mặc dầu chiếu chỉ cấm đạo ton quốc năm 1836, nhưng cc quan vẫn khng mặn m g, phần chưa thuần phục triều đnh, phần bị gio dn mua chuộc, nn tỏ ra dễ di c khi cn lm ngơ nữa. Cho đến khi việc lm của cc quan Đng Ngoi bị bại lộ, năm 1837 tuần phủ Hưng Yn bị cch chức, tổng đốc Nam Định Triệu Quang Khanh bị triệu về kinh th lc ny tnh hnh bắt đầu kh khăn thực sự. Trịnh Quang Khanh quyết khng đội trời chung với bọn Dat tả đạo. Khi ng ở trong kinh, ng đ cho đc rất nhiều ảnh tượng để khi về Nam Định sẽ bắt gio dn ch đạp v bỏ hết đạo. Tại mỗi cửa thnh, ng cho đặt một ảnh tượng để biết ai c đạo hay khng. Quan qun phải đi d xt xem người Cng Gio hội họp ở nh ai, ở đu nếu gặp th phải bắt lấy ngay. D nhiệt tnh đến như vậy, nhưng Trịnh Quag Khanh vẫn bị cch chức v tướng L Văn Đức tạm thay giữ chức tổng đốc Nam Định. Ngy 2-7-1838, tướng L Văn Đức bủa vy lng Vĩnh Trị, vừa nghe tin, cha Giacob Đỗ Mai Năm lc ấy đang tr ẩn trong nh ng trm Antn Nguyễn Đch vội tẩu thot nhưng khng kịp. Thế l cha Năm v trm Đch chủ nh cha chấp cha cũng bị bắt. Cc quan cũng bắt lun l trưởng của lng l Micae Nguyễn Huy Mỹ, l con rễ của trm Đch v tội bao che v viết cam kết khng c đạo trưởng trong lng, nhưng vừa k giấy xong th quan bắt được nhạc phụ của l trưởng v cha Năm. Ngy 12-8-1838, sau những lần chịu khổ hnh v quyết trung kin đến cng, ba chứng nhn bị dẫn đến php trường Bảy Mẫu, v ba người con của Gio Hội đ ngục ng dưới lưỡi gươm của l hnh.

Tnh hnh gio phận Ty Đng Ngoi rất điu đứng, thnh đường bị xc phạm, nh trường, nh chung chỉ cn lại l đng tro tn. Gio Hội bị tiu diệt bằng những cực hnh tra tấn dưới thanh gươm lưỡi kiếm. Ở tỉnh Quảng Bnh c một vng đất pha bắc gọi l Bố Chnh. Sng Gianh chia cắt thnh Bố Chnh Bắc v Bố Chnh Nam. Đầu năm 1838, chủng viện An Ninh ở Di Loan phải đng của, cha gim đốc Cadalh Kim phải bỏ trốn vo rừng. Cục truy lng cc đạo trưởng ngy cng gắt gao. Ngy 2-7-1838, linh mục Vũ Đăng Khoa bị bắt cng với hai thầy giảng l Đức v Khang. Theo lời thầy Khang, qun lnh được lệnh vy bắt lng Bố Chnh (khng biết khi bị tra khảo, thầy Khang đ ni g m cc quan biết l thừa sai Candalh Kim đang ở trong hạt Bắc Bố Chnh) khng bắt được vị thừa sai nhưng lại bắt được cha Vinh Sơn Nguyễn Thời Điểm v một chủng sinh đang lang thang ngoi đồng ruộng tm nơi tr ẩn ở lng Đơn Sa. Hai cha con bị dẫn vo Đồng Hới (Quảng Bnh). Tuy đ nhiều thng truy lng vẫn khng bắt được thừa sai Kim, nhưng lại bắt thừa sai Pierre Borie Cao v thầy giảng Phr Nguyễn Khắc Tự l người đi theo thừa sai Cao (cha cao vừa bị tống giam th địa phận nhận được Sắc Phong của To Thnh đề cử cha Cao lm gim mục ph kế vị, hiệu to Anathe. Ngy 24-11-1838 bản n được thi hnh, cha borie cao chịu xử trảm cn hai cha Vinh Sơn Điểm v Phr Khoa bị xử giảo tại php trường ngoại thnh Đồng Hới. Ngy 18-12-1838, ba chứng nhn anh dũng bước ra php trường G Vi ở lng Mng Phụ ( Sơn Ty) l ba thầy giảng Phaol Nguyễn Văn Mỹ, Phr Trương Văn Đường v Phr Vũ Thuật. Cc vị anh hng bị bắt ngy 20-6-1838 khi quan tỉnh Sơn Ty (xứ Đoi) phi 1500 lnh đến vy xứ Bầu Nọ bắt thừa sai Cornay Tn, cả ba l cộng sự của cha tn v cha chnh xứ l Marette.

Năm 1839, thừa sai Pierre Retord Liu được To Thnh ban Sắc phong gim mục hiệu to Acanthe đại diện tng to địa phận Ty Đng ngoi. Khi đức cha Retord nhận sắc phong th cả xứ Bắc khng cn một vị gim mục no, cn đức cha Cenot Thể ở Đng Trong, nhưng khng dễ g vo được Bnh Định. Do đ, đức cha Retord Liu quyết định đi Macao để được tấn phong. Nhưng mi đến ngy 1-2-1840 đức cha Liu mới được một chiếc tu chở đi Manila. Ngy 31-5-1840 cha được đức tổng gim mục Jos Regui dng Đaminh tấn phong tại thnh đường Santo Domingo.

VI  CHIẾU CHỈ 18-1-1839.
Ngy 18-1-1839, vua Minh Mạng tức giận v chưa tiu diệt được bọn Dat nn ban thm một chiếu chỉ nữa, hầu đốc thc cc quan bắt hết cc đạo trưởng một cch hữu hiệu hơn. Để truy n người Cng Gio, Minh Mạng cho xy nhiều nh cha v bắt mọi người phải bắt tay xy dựng khng kể lương gio, gi trẻ, gi trai. Hằng năm mọi người phải đến cha để bi hươg thờ Phật. Chiếu chỉ được soạn rất cng phu nhằm chấn hưng tinh thần Phật Gio. Minh Mạng muốn phổ biến đạo Phật trong dn chng để khng cn ai theo t đạo nữa. Ngoi ra Minh Mạng cn thm trong chiếu chỉ d quan quyền cho đến thứ dn hễ ai bắt được trm Vọng sẽ được thưởng 10 000 quan tiền, cn nếu ai chứa chấp sẽ bị xử như trm Vọng. Chiếu chỉ ny, đ lm cho Gio Hội Việt Nam bứơc vo giai đoạn sng gi. Ngy 2-4-1839 người anh hng ng xuống đầu tin theo chiếu chỉ ngy 18-1-1839 l cha Đaminh Nguyễn Văn Tước. Ngy 13-6-1839, tại cửa biển Thuận An (Huế), hai người con trung thnh đ bị chm đầu v chẻ thn lm bốn nm xuống biển lm mồi cho c l Augustino Phan Viết Huy v Nicola Bi Đức Thế. Ngy 18-7-1839, một người bạn của hai vị tử đạo l Đaminh Đạt chịu chết v đạo. Ngy 12-11-1839, hai cha dng l Toma Đinh Viết Dụ v Đaminh Nguyễn Văn Xuyn bị chm tại php trường Bảy Mẫu. Ngy 21-12-1839 thm hai linh mục nữa nhận triều thin thin quốc tại phường  Cầu Giấy l linh mục Phr Trương Văn Thi v Anre Trần An Dũng Lạc. Mu cc chiế sĩ đức tin đ đỗ ra, trở nnhạt giống tốt lnh trổ sinh hoa tri, bằng lời chứng thực, sống động nhất để lm chứng v danh Cha, cc vị đ hy sinh mạng sống mnh v chịu đựng biết bao kh khăn gian khổ để Lời Cha đến được với mọi người. Cc vị thật xứng đng hưởng triều thin vương quốc trn nước của Thin Cha.

VII  THAY LỜI KẾT.
Cc nước Ty phưong lc ny, ngy cng xm chiếm nhiều lnh thổ Chu , ngay cả Trung Hoa cũng bị đe doạ. Trước tnh hnh ấy, vua ti nh Nguyễn cảm thấy bị c thế, nn đ nghĩ đến việc thay đổi chnh sch ngoại giao. Vua Minh Mạng cử một đon sứ sang Php để giao hiếu. Tuy nhin điều kh khăn nhất của vua Minh Mạng l coi cc nước phương Ty l bọn mọi rợ, trong khi đ chiếu chỉ cấm đạo vẫn cn, cc thừa sai Php, Ty Ban Nha vẫn bị truy lng. Tuy vậy, đến ngy 2-11-1840 sứ đon Việt Nam gồm ng Trương Minh Giảng lm chnh sứ, hai vị đại thần Tn Thất Thường v Trần Viết Xương lm ph sứ, thầy giảng Toma L Hc lm thng phn, với một số tuỳ vin xuống tu LAlexandre để sang Php.

Mặc d đ cử phi đon đi giao ho, song, ở trong nước Minh Mạng vẫn khng huỷ bỏ chiếu chỉ cấm đạo v vẫn manh tm trừ diệt đạo Dat cho bằng được. V thế, mu vẫn chảy, cc anh hng vẫn hin ngang tiến ra php trường. Ngy 28-4-1840, linh mục Phaol Phạm Khắc Khoan v hai thầy giảng l Phr Nguyễ Văn Hiếu v Gioan Baptista Đinh Văn Thnh đỗ mu lm chứng nhn. Ngy 5-6-1840, cha Luca Vũ B Loan. Ngy 9-5-1840, cha dng Giuse Vũ Duy Hiển v thầy giảng Toma Ton. Ngy 18-9-1840, cha dng Đaminh Trạch. Ngy 10-7-1840 thầy giảng Phr Nguyễn Khắc Tự v trm họ Antn Nguyễn Hữu Quỳnh Nam. ngy 18-11-1840 ba linh mục l Giuse Nguyễn Đnh Nghi, Phaol Nguyễn Ngn, Martino Tạ Đức Thịnh v hai gio dn l Martino Thọ l Gioan Babtista Cỏn. Ngy 11-12-1840 trm họ y sĩ Simon Phan Đắc Ho chịu xử tử tại Cống Chm gần chợ An Ho kinh thnh Huế. Như vậy ta cũng thấy được Minh Mạng ght đạo Dat biết chừng no. D c băg giao với Ty phương, nhưng vua Minh Mạng vẫn khng bỏ  định xo bỏ đạo Dat trn phần đất mnh cai trị.

Mặc dầu phi đon Việt Nam đ đến Php song cuộc bang giao khng thnh, v vua ly cung trong một thời gia ngắn, m phi đon Việt Nam mất hết tiền bạc nn khng thể lưu lại để chờ yết kiến được. May c thầy Tma L Hc nhờ một cha dng đồng hương ở hội thừa sai Paris gip đỡ để sứ đon Việt nam qu giang trở về Việt Nam. Trong khi sứ đon thất bại ở Php, th tại nước nh, vua Minh Mạng bị ng ngựa vo những ngy cuối năm 1840. Cc ngự y cố gắng chữa cho nh vua nhưng đến ngy 20-1-1841 Minh Mạng băng h trước hai thng khi sứ đon về đến Việt Nam. ngy 12-2-1841, tại điện Thi Ho, Hiến Tổ ln ngi vua lấy nin hiệu Thiệu Trị. Dưới thời vua Thiệu trị, mặc d vua khng tuyn bố bỏ cc chiếu chỉ, nhưng vua cũng khng ra lệnh cho cc quan bắt đạo. Nhờ thế người Cng Gio sống dễ hơn tuỳ theo cc quan địa phương.

TI LIỆU THAM KHẢO
- Gio Hội Cng Gio ở Việt Nam tập III
- Trần Trọng Kim. Việt Nam sử lược, Saigon 1954
- Bi Đức Sinh: Dng Đaminh trn đất Việt.