Pḥng giáo dục gởi một phái đoàn đến "thăm" ban điều hành lâm thời của trường La San Thủ Đức. Một buổi họp được triệu tập đột xuất gồm ban điều hành hiện hữu và các giáo viên cũ và mới. Pḥng giáo dục "giới thiệu trưởng ban điều hành mới" (?!) và buổi họp dưới quyền điều khiển của trưởng pḥng giáo dục, để "nhất trí những chỉ đạo của sở và pḥng giáo dục" mà ban giáo viên phải thi hành ngay trong ngày khai giảng:
1. Danh sách học sinh mỗi lớp với họ và tên của thầy chủ nhiệm phải đệ tŕnh pḥng giáo dục cuối ngày khai giảng;
2. Tạm thời giữ ban giáo vụ cho đến khi có chỉ đạo mới;
3. Đề nghị trưởng ban điều hành cũ (Huynh Ánh) t́nh nguyện giữ nhiệm vụ "tổng giám thị".
4. Đề nghị tất cả và mỗi giáo viên "đăng kư vào hội nhà giáo yêu nước". Danh sách nhà giáo yêu nước phải hoàn tất và đệ tŕnh lên pḥng giáo dục, hạn chót là chiều thứ sáu 30 tháng 5, 1975.

Một giáo viên mới dạy trung học cấp I - có thể là mới đối với tôi v́ chưa bao giờ gặp mặt, tự xưng là giáo viên kỳ cựu của Lasan Mossard, thầy Thể, tâm sự riêng với tôi, trong tâm t́nh mong mọi sự tốt đẹp cho các Frère nói chung, cho Frère và trường La San Thủ Đức trong tương lai nói riêng:
- Frère là giáo vụ, mặc dù tạm thời, nhưng em đề nghị Frère nên ghi danh nhập vào "hội nhà giáo yêu nước" càng sớm càng tốt. Cần lắm Frère à! Frère tin em đi!
- Nếu vậy th́ những giáo viên không ghi danh nhập hội là những người không yêu nước sao?
Không rơ trong trí thầy Thể nghĩ ǵ, nhưng vẫn cười cười rất tự nhiên: "Frère khéo nói đùa rồi!"

Ngày khai giảng khoá hè bổ túc, thứ sáu 23 tháng 5, 1975.

Ban giáo viên cũng như ban văn pḥng đă liên kết cùng nhau chuẩn bị thật chu đáo cho ngày khai giảng. V́ có khoảng 1/3 là học sinh cũ, đă quen truyền thống giáo dục của các trường La San, nên khi có tiếng chuông báo hiệu giờ tập họp trước khi vào lớp, các học sinh cũ tự động đến sắp hàng trước bảng tên lớp ḿnh, mặc dù gương mặt các thầy cô phụ trách lớp có phần thay đổi; các em học sinh mới thấy thế, cũng t́m bảng tên lớp ḿnh rồi tiếp tục vào hàng. Có phần lủng củng đối với các lớp cấp 3 v́ phần đông, hầu hết, là học sinh mới, thầy cô mới. V́ là ngày đầu tiên nên ban điều hành cố ư chọn ngày thứ sáu, để học sinh mới làm quen với truyền thống giáo dục miền Nam nói chung, giáo dục La San nói riêng : tiên học lễ, hậu học văn - nhân bản, khai phóng, tinh thần Ki-tô. Một trong những đặc tính của sư phạm La San là "khi sắp hàng, học sinh giữ im lặng. Thầy cô chủ nhiệm đứng trước bảng lớp, tươi tỉnh và chào đón nh́n các em, thinh lặng". Thế nào cũng có em lăng xăng, tiếp tục nói chuyện, đùa giỡn; nhưng cũng có em nghiêm chỉnh chờ đợi, và sẽ tự động nhắc nhở những em lung tung vào khuôn khổ. Ngày đầu tiên, mất khoảng 10 phút mới đâu vào đó, th́ thật là quá tốt rồi!

Mặc dầu pḥng giáo dục có chỉ đạo chi tiết cho ngày khai giảng:
* tập họp học sinh,
* tập hát bài chào cờ "Giải Phóng Miền Nam",
* chào cờ,
* vào lớp điểm danh, lập danh sách học sinh,
* sinh hoạt cộng đồng (?)

nhưng trưởng ban điều hành mới đồng ư theo chương tŕnh đă được ban giáo viên đồng t́nh thông qua cho ngày khai giảng như là "ngày làm quen":
- làm quen phong tục tập quán của trường sở tại;
- làm quen nhau giữa học sinh cùng lớp;
- làm quen nhau giữa thầy cô với học sinh trong lớp;
- làm quen nhau giữa thầy cô với nhau, giữa học sinh với nhau... trong cùng một cấp.

Vấn đề tập hát và chào cờ để dành cho sáng thứ hai. Như là để đền bù cho sự quá dễ giải trong việc tuân hành chỉ đạo của pḥng giáo dục, trưởng ban điều hành mới mở khoá học tập ngày thứ bảy 24/5 để "thông suốt đường lối và chủ trương của bác và đảng về vấn đề giáo dục theo chủ nghĩa xă hội". Tất cả các giáo viên và ban văn pḥng phải tham dự học tập suốt ngày thứ bảy.

Khoá hè bổ túc tại trường La San Thủ Đức tiến hành đều đặn. Mọi sự coi như tốt đẹp cho các em học sinh, nhưng không tốt đẹp lắm cho ban điều hành và ban giảng viên.

***

Có thể v́ sự dồn dập quá bất ngờ cho tâm trí tương đối c̣n non yếu, tôi hết chịu đựng nổi nên ngă quỵ, liệt giường nhiều ngày. Huynh trưởng Ánh bảo tôi đến bệnh viện Grall trên đường Đồn Đất. Bác sĩ cho biết không có bệnh t́nh ǵ nguy hiểm, chỉ v́ lao tâm lao lực đưa đến t́nh trạng suy yếu, nên nằm dưỡng sức vài ngày.

T́nh mẹ con thúc đẩy thế nào mà mẹ tôi vào Saigon, đến bệnh viện Grall thăm tôi. Cùng đi với mẹ, có chị Thảo con ông bác Thứ.
- răng mạ biết con bệnh mà vào thăm?
- mạ thấy sốt ruột quá, không biết chuyện chi xảy ra cho con. Mạ đánh liều vào Thủ Đức th́ được Phe bề trên cho biết con đang nằm điều dưỡng ở chỗ ni...

Cuộc thăm viếng này c̣n tăng sức khích lệ hơn bất kỳ liều thuốc bổ nào! Thêm vào đó, Chị Thảo hỏi ư kiến bác sĩ, đi mua cho tôi một ống thuốc chích "bổ dương". Trong thời buổi khó khăn này mà chị Thảo c̣n mua cho tôi ống thuốc chích đắt tiền: thật là cảm động và bồi dưỡng tinh thần, tâm trí lẫn thể xác.

***

Trở lại công việc hằng ngày, huynh trưởng Ánh bảo tôi nghỉ dưỡng sức thêm một tuần. Trong thời gian này, vài em đệ tử vùng Saigon đến thăm, và trao đổi nhiều tin tức thật phản động, đại khái anh t́m đường vô bưng, chú ḍ hỏi cách liên lạc với tổ chức "kháng chiến chống cộng" tại nội thành, v.v... Vài em c̣n thổi phồng câu chuyện giật gân nghe lóm được nơi những đàn anh:
* tại rạp cinê kia, một chú bộ đội bị cắt cổ bởi sợi dây đàn piano...
* tại góc phố nọ, một chú bộ đội bị đâm xuyên từ lưng qua bụng bởi một cán cây tầm vong vạt nhọn...
* trên đường nọ, một chú bộ đội bị đạp xô xuống rănh vệ đường...
Đứa nào đứa nấy tranh nhau kể chuyện như... cinê!

Tôi cũng kể cho các em nghe câu chuyện thời hậu thế chiến thứ hai - cũng là một câu chuyện nghe lóm được: Khi Nhật Hoàng đầu hàng vô điều kiện v́ sự tàn ác quá khốc liệt của hai trái bom nguyên tử dội xuống Hiroshima và Nagazaki, quân đội Mỹ tiến chiếm Tokyo. Khoảng một thời gian rất ngắn sau, dân Nhật xây đặt bức tượng tướng Mac Arthur ngay trung tâm thành phố Tokyo. Dân chúng rỉ tai nhau: "mỗi lần đi ngang qua bức tượng, mỗi công dân nước Nhật phải cúi đầu kính cẩn chào bức tượng, và trong khi cúi đầu kính cẩn chào th́ phải th́ thầm trong bụng: ‘sẽ có ngày trả được mối thù này!" Vài tháng sau, lại có tiếng rỉ tai nhau: "Đúng ngày N, giờ G, bất kỳ già trẻ trai gái, ở bất kỳ nơi nào, hễ ai thấy người Mỹ th́... thịt - bất kỳ bằng phương tiện nào". Sáng hôm sau, người ta loan báo có hơn trăm người Mỹ phơi thây... Và trong tuần đó, chính lính Mỹ vác búa đến đập tan bức tượng oai vệ Mac Arthur, san bằng đài... chiến thắng!

***

Một hôm, hai người tráng niên đến xin gặp tôi. Không khách sáo nhưng thật lễ độ, một người tự giới thiệu: "Em tên là Hiền, trước khi mất nước là phi công trực thăng; và đây là bạn em tên Đức, cùng khoá phi công với em. Chắc Frère biết là hai em trốn tŕnh diện, v́ làm sao mà tin ‘sự khoan hồng của bác và đảng cộng sản’ cho được!"

Tôi bối rối, v́ làm sao mà tin cho được trong thời buổi này! Bài học anh Trực, bỗng dưng mất tích vài tuần qua, c̣n rơ nét trong tâm trí tôi. Hơn nữa, hai anh tráng niên này, tôi chưa một lần gặp mặt, mà dám "thành khẩn khai báo" như vậy th́ quả là đáng lưu tâm để ư và nghi ngờ! Tôi nói: "Xin lỗi hai anh, tôi không biết hai anh muốn ǵ, và tại sao hai anh lại nói với tôi những vấn đề này, không liên quan ǵ đến công việc chúng tôi đang làm: dạy học, tiếp tục dạy học cho xong khoá hè bổ túc!"

Anh Đức nói với anh Hiền:
- Anh Hiền nhập đề lẹ quá, làm sao Frère hiểu được!
- Ồ ồ... xin lỗi Frère! v́ gấp và nguy hiểm quá nên em lúng túng... Em biết là Frère không biết tụi em, mà em lại đường đột nhập đề ngay, làm Frère bối rối và nghi ngờ. Xin lỗi Frère! Em thú thiệt với Frère là trốn tŕnh diện th́ không sống nổi đâu, lỡ có ai tố cáo th́ chết ngay! V́ vậy mà hai em muốn t́m nơi nào có thể tin tưởng và nhập với "nhóm kháng chiến", chống lại chế độ cộng sản này.

Tôi hốt hoảng nói lớn:
- Cái ǵ? Hai anh cho tôi là ai mà hỏi tôi về việc này?
- Ồ ồ... xin Frère đừng sợ! Tụi em không làm hại Frère đâu! Em nói thiệt với Frère là tụi em đi t́m nhiều nơi nhưng chưa gặp được...
- Hai anh mà t́m c̣n không được, th́ tôi đâu có biết ǵ về chuyện này đâu...
- Nhưng em nghe nói Frère biết...
- Cái ǵ? Anh nghe nói? Chết tôi rồi! Tự nhiên nghe nói ǵ mà kỳ lạ vậy?

Hai người nh́n nhau lộ vẻ ngạc nhiên, như muốn tỏ bày ḷng thành nhưng chẳng biết đối đáp ra sao. Anh Hiền nói:
- Xin lỗi Frère! Frère hốt hoảng và nghi ngờ hai em là phải rồi! Thú thật hôm kia, em lên thăm bác em ở Saigon và than phiền: "bác ơi, chắc tụi cháu khó sống! Trốn tŕnh diện là một điều, t́m đường vô bưng lại là điều khác. T́m mà không biết đầu mối ra sao th́ làm sao mà t́m!" Đứa con trai của bác đứng gần đó nói : "Hai anh t́m đường vô bưng há?" Em gật đầu, nó nói tiếp : "Em nghe h́nh như Frère An biết đó!" Em hỏi lại : "Frère nào? ở đâu?" Nó cho em biết là Frère ở đây nên em mới đến t́m Frère. Cần gấp lắm Frère à! Em cũng như Frère, đâu dám tin tưởng ai, nhất là trong thời buổi này...
- Đứa con trai đó là ai? tên ǵ?

Anh Hiền gải tai, lẩm nhẩm "chết cha! nó tên ǵ ḿnh cũng không biết mới chết chứ!" Suy nghĩ giây lát, anh Hiền nói:
- Dạ em không biết nó tên ǵ, em chỉ nhớ nó nói nó là đệ tử của Frère, và tuần trước nó cùng chúng bạn lên thăm Frère và nói chuyện với nhau, nó nghe một vài đứa nói với Frère là chỗ nào đó, có ai đó dẫn đường vô bưng sao đó...
- Trời ơi! Mấy đứa nói chuyện xạo cho nhau nghe, làm như chúng nó biết nhiều chuyện bí mật, làm ra vẻ người lớn cho oai vậy mà! Hơi sức đâu mà nghe và tin chúng nó...
...
- Thôi hai em không phá rầy Frère nữa, để Frère nghỉ. Mai em lên Saigon hỏi bác tên đứa đệ tử của Frère là ǵ. Xin lỗi đă phá rầy Frère...
- Không có chi, nhưng Frère nghĩ rằng chuyện này rất nguy hiểm, vừa cho hai anh, vừa cho tôi và nhiều người khác nữa. Nên thận trọng là hơn!
- Dạ, xin chào Frère!

Sáng sớm hôm sau, hai anh trở lại gặp tôi. Anh Hiền có vẻ hớn hở hơn, cười nói:
- Em biết tên đứa đệ tử của Frère rồi: hắn tên là Hoà, lớp 8
- À, em Hoà... thượng đó phải không? Nhà ở Bà Chiểu chứ ǵ?

Đến lượt anh Hiền và Đức ngạc nhiên, cười nói:
- Hoà thôi, chứ nó đâu phải ... hoà thượng! Frère ơi, quả đúng như Frère đă nói hôm qua, em Hoà nghe một người bạn nói với Frère là có quen biết người anh họ có thể dẫn đến gặp nhóm kháng chiến... Nhưng dù sao th́ cũng cám ơn Frère thông cảm cho tụi em.
- Không có chi! Hai anh phải thật cẩn thận đó nghe, nguy hiểm đến tính mạng đó, mà c̣n mang họa lớn cho gia đ́nh nữa! Tuy từ trước tới nay, Frère không làm chính trị, cũng không biết ǵ về chính chị chính em cả, chỉ biết ngày ngày vui sống và phục vụ tuổi trẻ, nhưng những biến cố đau thương vừa xảy đến cho dân tộc ḿnh, làm sao Frère không thấy, không nghe, không biết cho đặng! Thật là thương tâm và cảm phục các anh vẫn tiếp tục t́m đường giải nguy cho dân ḿnh. Frère không có khả năng đó!
- Cám ơn Frère! Em nói thật với Frère: nhà em ở bên chợ nhỏ - qua bên kia ngă tư xa lộ Thủ Đức. Nếu Frère muốn, và có giờ rảnh, xin mời Frère đến tiệm bán tượng ảnh, tranh đạo. Nhà em đó!
- Hay lắm! Thôi chúc hai anh may mắn và sẽ để ư cầu nguyện cho hai anh cũng như nhiều người khác như hai anh.
- Dạ cám ơn Frère. Xin chào Frère!

Chiều hôm đó, tôi nhờ em Quốc Thành đến ghé thăm tiệm bán tượng ảnh xem sao. Quả thật có tiệm bán ảnh tượng công giáo - lẽ tất nhiên không có tượng/ảnh bác Hồ. Bán hàng là một phụ nữ trẻ, với một đứa con khoảng 4 tuổi. Tuyệt nhiên không thấy bóng người đàn ông. Hai hôm sau, vào giờ rất sớm của một sáng thứ bảy, hai anh Hiền và Đức lại đến. Tôi mời vào pḥng riêng. Qua vài lời nói chuyện coi như rất thân t́nh và tin tưởng nhau, anh Hiền nói:
- Frère ơi, em đă t́m được người đáng tin cậy. Đó là một người cùng khoá phi công với em. Anh ta vắng mặt một thời gian khá lâu kể từ ngày 30/4.
- Chúc mừng anh Hiền gặp lại bạn hiền!
- Dạ, cám ơn Frère, anh là người rất tốt và đạo đức: gia đ́nh bắc kỳ di cư năm 54 mà Frère! Em rủ anh đến đây gặp Frère nhưng anh nghĩ không nên làm Frère lo âu...
- Không sao! Tuy nhiên anh ta nghĩ vậy cũng chu đáo! Frère đề nghị anh Hiền và Đức phải thật cẩn thận, suy nghĩ đắn đo trước khi quyết định. Mặc dầu Frère không biết mô tê ǵ về chính chị chính em cũng như điều binh khiển tướng, nhưng vấn đề hai anh đang dự tính không đơn giản đâu, mà là nguy hiểm nữa; nguy hiểm cho bản thân ḿnh, c̣n nguy hiểm cho người thân nhất trong gia đ́nh là vợ, con, cha mẹ...
- Dạ, em biết. Có thể ngày mai hay mốt, em sẽ lên đường. Em xin tặng Frère tấm ảnh này, để mỗi lần Frère thấy nó, xin Frère nhớ đến hai em và cầu cho hai em một kinh.
- Cầu chúc hai anh được b́nh an, mạnh khoẻ. Mong tin vui của các anh. Thật sự các anh đă hy sinh nhiều rồi, mà vẫn tiếp tục hy sinh cho người khác được an vui hạnh phúc. Thật quá quí trọng!
- Hai em cám ơn Frère! Tuy chưa được biết nhau trước kia, nhưng Frère vẫn tin vào lời nói của hai em, và nhất là không tố cáo hai em! Xin Frère chúc lành cho hai em và những anh em khác mà tụi em sẽ gặp trong những ngày gần đây!

Mở món quà tặng của anh Hiền, th́ ra đó là bức tranh vẽ rất đẹp của đức Maria bồng hài nhi Giêsu. Dưới bức tranh có hàng chữ : "Xin Frère nhớ và cầu cho chúng em được b́nh an - Nguyễn Văn Hiền". Treo lên tường, ngắm nghía và thật sự cảm nghĩ một sự an b́nh yêu thương thanh thoát. Tôi thầm cầu xin Mẹ Maria và Hài Nhi Giêsu chúc lành cho những ai thật sự muốn đón nhận "b́nh an dưới thế cho người Chúa thương", và nỗ lực chia sẻ b́nh an đó cho người khác.

Khoảng một tuần sau, tôi nhờ em Quốc Thành đến tiệm xem sao, th́ mới biết là đă thay chủ mới. và không c̣n bán tượng ảnh đạo nữa, nhưng lại bán càphê, nước giải khát.

***

Khoá hè bổ túc kết thúc. Ban điều hành hội họp liên miên chuẩn bị cho năm học mới, 1975-1976. "V́ là năm học đầu tiên theo chủ nghĩa chủ-nghĩa-xă-hội trên toàn lănh thổ Việt Nam thống nhất," ông trưởng ban điều hành nói, "cho nên tất cả các thầy cô phải lĩnh hội tư duy Cát-mát Lê-ni-nít trong việc dạy các cháu..." Sở giáo dục chỉ định năm học "theo chủ nghĩa Các-mác Lê-ni-nít đầu tiên trên mảnh đất miền Nam vừa được giải phóng", sẽ khai giảng vào đầu tháng 10, 1975. Để "đả thông tư tưởng cũ và thấm nhuần tư duy mới", tất cả các giáo viên phải theo học chính trị suốt tuần.

V́ hội trường đă bị huyện đoàn (ông ba Tấn) trưng dụng ngay từ tháng 5, nên xảy ra xung đột giữa Đoàn và Pḥng giáo dục trong việc xử dụng hội trường. Nhưng cuối cùng Pḥng giáo dục thắng, được toàn quyền xử dụng hội trường. Thật ra v́ Đoàn có quyền thế hơn - dưới chế độ cộng sản, với chiêu bài "đảng lănh đạo", những cơ quan trực tiếp của đảng là thành phần lănh đạo - nên ba Tấn đă "xin" một trung tâm ngon lành hơn rồi!

Cũng những bài học tập đầu tháng 5, cũng những "phê và tự phê", cũng những "thành khẩn thú tội" thấm nhuần tư duy Các-mác Lê-ni-nít. Tuy nhiên các học viên có vẻ "thấm nhuần" hơn nhiều qua những lời "tự phê" và có vẻ "thành khẩn hơn". Điều này đă đo lường được sự "tiến nhanh tiến mạnh lên xă hội chủ nghĩa và đạt thành tích cao" của giới giáo chức miền Nam, ít ra - và chắc chắn - là trên môi trên miệng.