Sáng ngày 2 tháng 5, 1975, Huynh trưởng Colomban nằng nặc bảo tôi đưa về Đệ Tử Viện Thủ Đức. Tôi cũng nóng lòng muốn về. Thế là hai Anh Em đèo nhau trên chiếc Honda ra xa lộ Biên Hòa. Đường xá tương đối vắng hơn hôm qua. Đến gần ngã ba Hàng Xanh, một số khá đông dân chúng và nhiều ký giả trong và ngoài nước với máy chụp hình, máy quay phim tối tân... tụ tập quanh bảng xanh chữ trắng:

Đừng nghe những gì cộng sản nói
Hãy nhìn kỹ những gì cộng sản làm
Tổng Thống Nguyễn Văn Thiệu

Chung quanh dưới cột chân bảng, nhiều bao gạo 100kg đã được mở sẵn, và nơi miệng của mỗi bao gạo nhô lên như là cáng của một cái gáo xúc gạo bằng nhựa màu đỏ.

Xa xa từ hướng Cầu Sơn, một tốp người tay mang hoặc bao nylon lớn, hoặc thúng, hoặc thùng nhựa 10 lít... tiến đến bùng binh Hàng Xanh. Huynh trưởng Đào đồng ý nán lại vài phút để xem chuyện gì xảy ra. Khi đoàn người tới bùng binh, một bộ đội nón cối tay mang băng màu đỏ, xúc gạo và đổ vào bao nylon, hoặc thùng nhựa. Mỗi người nhận được 3 gáo xúc đầy gạo. Ký giả làm việc đắc lực, chạy qua chạy lại lung tung. Khi hết gạo trong các bao bố 100kg, thì đoàn người đó, ai ai cũng đã nhận được 3 gáo đầy gạo. Xong việc, mọi người giải tán. Trong giây phút ngỡ ngàng, tôi tự nhủ: “Có thể như vậy sao? Thiệt là ‘tương kế tựu kế!’ Cứ đợi mà xem!” Tôi nhớ lại một đoạn trong bộ sưu tập những bài thuyết giảng của Morris L. West “Bạn có thể tin người cộng sản?”:
“... Sau bài thuyết trình của tôi về chủ nghĩa và chế độ cộng sản, một cô sinh viên phát biểu: ‘Nếu quả thật chế độ cộng sản giống như điều thầy vừa nói, thì tại sao dân chúng trong các quốc gia đó không nổi lên chống lại và thay đổi chế độ khác?’ Tôi trả lời: ‘Giả sử như để thu hút nhiều anh chị sinh viên đến nghe tôi nói chuyện, tôi hứa với anh chị: Sau bài giảng thuyết, mỗi anh sẽ được một gói thuốc hảo hạng, mỗi chị sẽ được một lọ dầu thơm danh tiếng.’
Không cần biết vì tò mò muốn nghe tôi nói chuyện, hay vì lời hứa của tôi, mà anh chị đã đến. Bài giảng thuyết chấm dứt. Hấp dẫn, buồn ngủ? Không thành vấn đề. Vấn đề là anh chị thế nào cũng muốn nhận món quà tôi đã hứa. Tôi có làm bộ lờ luôn, không nhắc đến món quà đã hứa, thì chắc chắn trong số anh chị có mặt hôm nay tại đây, thế nào cũng có ít nhất một người “dám” nhắc nhở tôi về món quà, phải không? Được nhắc nhớ mà tôi lờ đi thì coi sao đặng! Vì quả thật, tôi không có thuốc thơm hảo hạng mà cũng chẳng có dầu thơm danh tiếng gì ráo trọi. Vậy tôi phải làm sao? Tôi ra lệnh đóng hết các cửa ra vào. Tôi rút khẩu súng lục cất dấu trong hộc bàn, chỉa ngay vào anh chị và la lớn: ‘Đây, thuốc thơm hảo hạng! Đây, dầu thơm danh tiếng!’
Tôi thách ai trong anh chị dám đứng dậy chống đối tôi? Cộng sản là vậy đó!”

Chúng tôi về đến dốc đường Hoàng Diệu lối 10 giờ sáng. Rẽ vào cổng Mossard, Huynh trưởng Đào bỗng “ối!” lên một tiếng có vẻ rất đau đớn. Tôi hỏi:
- Bề trên có chuyện gì không?
- Không sao. Hình như căm xe nghiến gót chân tôi. Hơi đau một chút.

Ngưng xe trước cầu thang lên phòng, Huynh trưởng Đào lộ vẻ đau đớn và bước đi không nổi. Tôi nhìn xuống chân thì thấy máu đỏ thấm hết cả bít tất. Tôi đỡ Huynh trưởng ngồi trên bậc cấp, kéo bít tất xuống thì quả thật ngay ở gót chân, máu chảy qua một đường da cắt, phơi bày cả xương khá dài. Tôi réo nhờ Huynh Hồng đến băng bó vết thương rồi đỡ Huynh trưởng lên phòng. Thật là xui xẻo: hôm đó lại là sinh nhật của Huynh trưởng Colomban Đào, ngày 2 tháng 5! Tai nạn hôm đó “cầm chân” Huynh trưởng Đào trong phòng suốt hơn một tháng. Cũng là dịp tốt để Huynh trưởng nghỉ ngơi, chứ từ trước tới nay, Huynh trưởng Đào vốn có tiếng là “con trâu của Tỉnh Dòng”

Sau 9 năm làm Huynh trưởng kiêm hiệu trưởng cộng đoàn và trường La San Ban Mê Thuột, và được Tỉnh Dòng cho đi tu nghiệp ở Pháp một năm, Huynh Colomban Đào được bổ nhiệm về Đệ Tử Viện La San Thủ Đức, kế nhiệm Huynh trưởng Paul Trung, với sự tiếp tay của Huynh phó Joseph Tài. Cả hai đều đã có dịp đi du học ở Pháp, nên chương trình huấn luyện và đào tạo mầm non cho Tỉnh Dòng La San quả có nhiều triển vọng phát triển tốt đẹp. Khi phi cơ từ Paris đáp xuống Tân Sơn Nhất, Huynh Đào được ban giảng huấn và các em đệ tử vui mừng tiếp đón như “một người ... Mẹ”, vì quả thật trong suốt 5 năm (1970-1975) và cả sau biến cố 75, các em cựu đệ tử và đệ tử luôn gọi Huynh Đào là.. Bà Tư, chẳng phải vì Huynh Đào thường ký tắt là BT (BT=bề trên) mà chính là vì cách đối xử của Huynh Đào với các em đệ tử chẳng khác nào một người mẹ trong gia đình chăm sóc con cái mình.

“Bà Tư Đào” dựng một chòi tranh nhỏ cạnh gốc mít sau vườn để nuôi heo, nuôi gà. Và để cho chuồng heo chuồng gà thêm vẻ sinh động, Bà Tư thỉnh đâu về thêm ba con chó mà Bà Tư đặt tên là Mi - Fa - Sol. Đàn chó sinh sôi nẩy nở: đến Tết Nhâm Tý có thêm hai chó con, Bà Tư đặt tên cho tí chó cái là Nhâm, và tí chó đực là Tý. Suốt ngày, ngoài các giờ trong lớp, Bà Tư ở chuồng heo, “nói chuyện” với heo, với gà, với chó... trông rất thân tình, tự nhiên.

Người ta thường nói: tuổi con nít là tuổi “sans pitié” = gặp người tàn tật ngoài đường còn phá phách cười cợt, huống chi gặp súc vật! Bình thường gặp chó, gặp mèo, gặp gà... là rượt phá chơi rồi, trường hợp gặp con Sol mà “Bà Tư Đào” thương cách riêng - dưới một góc cạnh tâm lý nào đó, “dám chia sẻ hoặc chiếm đoạt tình thương của Bà Tư đối với các em” - thì sự phá phách càng náo động hơn. Gặp Sol đâu là phá đó. Nếu có Bà Tư bên cạnh thì Sol còn làm... phách gầm gừ, hoặc Bà Tư rầy la các em, bênh vực Sol; nhưng nếu Bà Tư vắng mặt thì Sol ăn đòn chạy cụp đuôi tìm chỗ núp trốn. Có lẽ vì bị phá đập quá nên Sol... trả thù. Nhiều lần, giường chiếu các em nào thường phá phách thường bị Sol lôi kéo tùm lum. Trời phú cho con chó “đánh hơi” giỏi nên Sol rất “nhớ” mùi của những em nào thường hay phá nó. Sol càng lộng hành... trả thù. Nhất là những em có “nợ” với Sol, khi phải vào nói chuyện riêng với Bà Tư, Sol gầm gừ nhe răng làm dữ, các em phát sợ và không chịu vào phòng nói chuyện riêng với Bà Tư. Không chiều nào, sau giờ học, các em lên phòng ngủ thay áo quần làm việc hoặc chơi thể thao, mà không thấy trên 10 em chạy đến ban giảng huấn phàn nàn về việc con Sol kéo drap, mền, gối của các em. Thêm vào đó, mùi thúi của lông chó gây sự bất mãn cho các em trong nhà cơm không ít.

Trong một buổi họp cộng đoàn, ban giảng huấn đề cập vấn đề này, và khá gay gắt lên tiếng “yêu cầu cột con Sol trong chuồng”. Thậm chí có người phát biểu: “Bà Tư quí trọng con chó hơn là tôn trọng các em sao?” Hai Huynh đàn anh. ông ngoại Léopold Kiệt và Huynh thầy việc Hubert lên tiếng khá mạnh, nhưng Huynh trưởng vẫn cứ điệp khúc “Mình phải giáo dục các em, tập cho các em biết yêu thương súc vật, đừng phá nó thì nó đâu có trả thù mình!” Huynh Hồng không chịu nổi, lên tiếng: “Bà Tư cứ nói vậy hoài, nhưng các em than phiền nhiều quá, và tụi con cũng rất khó chịu về việc này. Nếu cứ tiếp tục như vậy thì một ngày nào đó, Bà Tư mà không còn thấy con chó Sol nữa thì cũng đừng ngạc nhiên”. Hai tuần sau, trước khi đi dùng cơm trưa, Huynh trưởng kêu “Sol! Sol!...” mà không thấy bóng vía con Sol đâu cả. Huynh trưởng đã hiểu! Cũng may mà Huynh trưởng không hỏi ”con chó Sol đâu rồi?” chứ nếu hỏi thì Huynh Hồng và tôi không biết trả lời làm sao!

Tôi chợt nhớ đến bức tranh hí họa của Choé đăng trên báo Chính Luận vài tuần sau khi tổng thống Ngô Đình Diệm bị thảm sát. Nguyên là sau vụ đảo chánh ngày 1 tháng 11 năm 1963, ông Đạo Dừa đến gặp ông đại sứ Mỹ Cabot Lodge, đem theo một chuồng bằng dây kẽm mắt cáo trong đó có con mèo và hai con chuột. Ông Đạo Dừa chủ trương “mèo mà còn chung sống hoà bình với chuột được, huống chi loài người!” Ông Cabot Lodge nghe thuyết giảng xong, hẹn gặp lại ông Đạo Dừa vào sáng hôm sau. Không biết khi đến gặp lại ông Cabot Lodge, ông Đạo Dừa có đem theo cái chuồng “mèo và hai con chuột” không, nhưng trên trang đầu của báo Chính Luận hôm đó đăng tải tranh hí họa của Choé: ông Đạo Dừa nhìn vào chuồng, chỉ thấy con mèo; ông hỏi mèo: “hai con chuột đâu?” Mèo chỉ vào bụng mình bằng cả hai tay!...

Sự thật thì không có con chó Sol trong bụng ai cả, nhưng “mất tích” - thế thôi!

Chiều hôm đó, tôi lái xe đi đón các em đệ tử tại trường La San Đức Minh, Tân Định. Ngang qua Hàng Xanh, quả thật bảng cực kỳ phản động “Đừng Nghe Những Gì Cộng Sản Nói - Hãy Nhìn Kỹ Những Gì Cộng Sản Làm” đã không cánh mà bay lúc nào rồi! Gần đến cầu Phan Thanh Giản, một bức tranh đập vào mắt: hình bác Hồ giơ tay năm ngón như vẫy tay chào mọi người vào Saigon, được tô vẽ trên bức tường bên hông một cao ốc phía Dakao. Một ngày sau, không biết nhà thi sĩ nào đã cao hứng xuất khẩu thành thơ:

Việt Nam Dân Chủ Cộng Hoà
Đàn ông thì ít, đàn bà thì đông
Bao giờ cách mạng thành công
Bác Hồ cho phép một ông năm (5) bà

và bài thơ này lưu truyền rất nhanh trong nhân gian.

***

Sáng sớm ngày 2 tháng 5, Huynh Hồng đèo em Dương Hoàng về Mossard. Cảnh vật còn nguyên vẹn, ngoại trừ một cây dầu bị gãy ngang từ giữa cây đến ngọn. Chắc là “ăn” phải 122 ly! Huynh Hồng và em Hoàng đi vòng bức tường quanh cơ sở Mossard, thu góp hơn hai thùng lựu đạn và trên 20 súng và thùng đạn đủ loại. Tuân theo chỉ thị rỉ rả trên những ống loa sắt kêu gọi “đồng bào giao nộp tất cả súng đạn thu nhặt được, bất kỳ thu nhặt từ đâu, và không được lưu giữ bất kỳ một loại súng đạn nào”, Huynh Hồng và em Hoàng hí hửng khiêng những thùng lựu đạn và các súng đạn thu nhặt được trong khuôn viên trường Mossard ra trình nộp. Thấy quá nhiều lựu đạn và súng ống, tên bộ đội tiếp thu nhìn sững Huynh Hồng và em Hoàng. Không biết ông ta nghĩ gì. Hai Anh Em hơi ớn lạnh khi bắt gặp ánh mắt vừa ngạc nhiên vừa soi mói của tên bộ đội. Cũng may mà không có qui luật hỏi tên, địa chỉ, và cấp giấy biên nhận.

Những người đến tạm trú tại trường Mossard từ ngày 29 tháng 4 đã từ từ hồi hương, chỉ còn lại gia đình bác Chính (gia đình Huynh Jean Ba) và bác Vọng, người đã từng sống chung với Huynh Đệ La San trên 50 năm qua, chuyên lo việc bếp núc cho nhiều thế hệ Huynh Đệ ở Đồi Lasan Nha Trang. Gia đình bác Chính và bác Vọng cùng di cư vào Nam với các Huynh Đệ La San năm 1954. Gia đình bác Chính tiếp tục giúp đỡ và phục vụ nhà dòng trong lãnh vực chăn nuôi, làm nước mắm, v.v... Bác Vọng tiếp tục chăm lo ẩm thực cho cả Đồi La San cho đến biến cố 1975. Để tưởng thưởng và ghi ơn bác Chính và bác Vọng, Huynh giám tỉnh đã đề nghị xin trung ương ở Roma cấp nhận 2 bác làm Nghĩa Tử dòng La San [“Nghĩa tử” là tưởng thưởng dòng La San ưu ái trao tặng cho những vị ân nhân, thân hữu có tinh thần phục vụ La San, giúp đỡ và tha thiết với ơn gọi La San về vật chất cũng như tinh thần. Khi qua đời, “nghĩa tử La San” có thể được chôn cất tại một nghĩa trang của dòng, và mặc áo dòng La San - nếu muốn], và chính tôn huynh tổng quyền Charles Henry đích thân trao bằng chứng nhận cho 2 bác tại Đồi La San Nha Trang năm 1970.

***

Hầu hết các em đệ tử mất liên lạc với gia đình từ đầu tháng 3, nay đã tìm lại được, ngoại trừ em Hùng quê ở Đà Lạt. Huynh trưởng Đào đồng ý để Huynh Hồng đưa em Hùng đi Đà Lạt tìm gia đình. Tôi làm “giấy đi lại” cho hai người. Trên nửa trang giấy, đánh máy đại khái “chứng nhận Huynh Hồng là thầy giáo, đưa em Hùng là học sinh thực tập hồi hương, đoàn tụ gia đình ở Đà Lạt”. Huynh trưởng Đào ký tên là “Hiệu Trưởng Viện Mossard Thủ Đức”. Đóng khuôn dấu “nổi” của trường La San Mossard thì... hết sẩy!

Hai Anh Em lên đường trót lọt cho đến trạm kiểm soát Bảo Lộc. Tất cả hành khách phải xuống xe, đi bộ từng người một đến trạm trình giấy tờ. Em Hùng được “thông qua” dễ dàng. Huynh Hồng trình “giấy đi lại”. Kiểm soát viên ngước mắt nhìn mặt Huynh Hồng, hỏi: “có căn cước không?”, Huynh Hồng thay vì đưa thẻ căn cước, lúng túng thế nào lại đưa “Thẻ Tu Sĩ”. Kiểm soát viên giao trả giấy đi lại và thẻ tu sĩ, nói: “Đứng bên kia!” Em Hùng cũng xớ rớ đến gần Huynh Hồng, xe hành khách sắp tiếp tục lên đường. Huynh Hồng bảo : “Em cứ lên Đà Lạt trước đi. Frère sẽ tìm cách lên sau. Nếu đợi lâu quá, em cứ về nhà, và nếu không có người nhà thì em đứng đợi Frère nơi chân dốc Hòa Bình, tại cây xăng”. Xe hành khách lăn bánh...

Một chàng thanh niên mặc áo sơ-mi trắng tay dài, bỏ trong quần tây màu xanh, trên tay trái có băng màu đỏ, đến gần Huynh Hồng và hỏi nhỏ: “Có phải là Frère La San không?” Huynh Hồng giật nẩy người, chớp chớp mắt, chu chu miệng... Chàng thanh niên có vẻ hiền hoà và kính cẩn nói: “Frère đừng sợ! Em là học sinh trường Kỹ Thuật La San đây! Em thấy Frère đưa lầm thẻ tu sĩ thay vì thẻ căn cước, nên biết ngay là Frère muốn đi Đà Lạt. Lại nữa em nghe Frère nói chuyện với em học sinh khi nãy nên em càng tin chắc chính là Frère rồi!”
Huynh Hồng nói sự thật cho chàng thanh niên biết. Chàng thanh niên có vẻ lưỡng lự, nhưng vẫn tươi cười nói: “chắc là khó đi lắm Frère à, vì có lệnh nghiêm cấm các cha, tu sĩ công giáo lên Đà Lạt. Nhưng không sao, để em coi. Đi theo em!” Chàng thanh niên dẫn Huynh Hồng ra đường lộ. Sẵn thấy một chiếc vận tải sắp chuyển bánh về hướng Đà Lạt, chàng thanh niên chạy đến hỏi tài xế: “Anh đi đâu?” Bác tài xế thấy chàng thanh niên với băng đỏ là khớp rồi, thành thật trả lời: “Đà Lạt”. Chàng thanh niên nói với bác tài xế: “Tôi có một cán bộ cần đi ngay lên Đà Lạt, bác cho anh cán bộ đến tận dốc Hoà Bình nghe!”

Trên đường lên Đà Lạt, Huynh Hồng không dám hé môi vì sợ bị lộ tẩy. Bác tài xế cũng không dám hé môi vì biết đâu đây lại là “cán bộ ‘cao cấp’ đi theo dò thám” thì sao? Mãi lúc đến gần dốc Hòa Bình, cả hai cùng phá lên cười khi biết nhau: bác tài xế là một cựu học sinh La San Adran!

Huynh Hồng đến Đà Lạt trước em Hùng khoảng 15 phút. Anh em gặp lại nhau mừng vô kể. Em Hùng dẫn Huynh Hồng về nhà, gặp ngay bà mẹ đang tiếp chuyện với người đàn ông mà em Hùng không quen biết. Nhưng khi Huynh Hồng nhìn thấy người đàn ông thì ngờ ngợ xém kêu lên: ”Frère...” Thì ra chính là “Frère Cò[rentin]”, chồng mới của bà mẹ! Ông “Cò” lẫn em Hùng có vẻ lúng túng. Em Hùng, vì cơn shock quá bất ngờ, nằng nặc đòi theo Huynh Hồng trở về lại Mossard. Nhưng làm sao Huynh Hồng chấp thuận được! Bầu không khí ngột ngạt. Huynh Hồng xin cáo lui. Bà mẹ giao cho Huynh Hồng một médaille nho nhỏ màu vàng, médaille “bác Hồ”. Bà nói” “Cám ơn Frère đã giáo dục con tôi trong nhiều năm qua, và còn đưa con tôi về nhà sau biến cố này. Đây, xin tặng Frère médaille “bác Hồ”, Frère đeo vào ngực áo và bảo đảm trên đường đi không ai làm khó dễ Frère đâu! Chính tay bác Hồ trao tặng cho tôi đó!”

Huynh Hồng vội vã ra đi. Hú hồn! Trước khi đến La San Adran trú qua đêm với Huynh Michel Hải, Huynh Hồng ghé thăm một gia đình di cư năm 54, sinh sống tại Đà Lạt hơn 15 năm nay. Gia đình chỉ có người mẹ già với 3 đứa con trai - vì lý do đi bộ đội nên chồng bà không vào Nam được. Anh cả xung phong vào đại đội 302 - đại đội trinh sát chuyên trà trộn với bộ đội “sinh Bắc tử Nam” để nếu có dịp thì phá vỡ từng tốp bộ đội mưu đồ đột kích quân đội VNCH, hoặc để thu thập tin tức tình báo. Anh đã tử trận trong trận chiến “Núi Voi” cuối năm 1970. Anh thứ đi thủy quân lục chiến, đoạt khá nhiều huy chương bội tinh với cành dương liễu. Sau biến cố 75, anh đang tìm đường tiếp tục chiến đấu “nếu không thì uất ức quá, chịu không nổi!”. Còn lại đứa em út tên Cầu thì tính tình rất mạo hiểm, thích “khai phá” như châm ngôn ngành Kha mà Cầu đã sinh hoạt với Huynh Hồng trong đoàn hướng đạo Trai Việt. Đến năm 74, Cầu noi gương anh cả, xung phong vào đại đội trinh sát 302, lập khá nhiều thành tích. Sau biến cố 75, Cầu cũng như ông anh thứ, quyết tâm chờ dịp thuận tiện để thực hiện ước mộng của “nam nhi chi chí”.

Quả thật bất ngờ khi Huynh Hồng bước vào nhà. Ba mẹ con vui mừng đón tiếp, dồn dập những câu hỏi về tin tức vùng Saigon. Cả nhà đang huyên náo kể cho nhau nghe những sự việc xảy ra khi Đà Lạt mất, cũng như khi tổng thống họ Dương “đầu hàng vô điều kiện” thì kìa, bóng dáng một ông bộ đội nón cối xuất hiện, trạc độ trên dưới 60 tuổi, không mang quân hàm, chẳng có vũ khí, chỉ đeo trên vai một túi vải thô sơ. “Đây có phải là nhà bà [...] không?” Ông bộ đội lên tiếng, đặc sệt giọng bắc kỳ.
- Phải! bà mẹ lên tiếng trong khi hai người con chăm chú nhìn, lộ vẻ bất bình thiếu thiện cảm.
- Bà! ông bộ đội cảm xúc mạnh. Tôi là... ôi giời ơi, hơn 20 năm nay...

Thì ra là ông chồng của bà mẹ, ông bố của hai người con từng đối nghịch nhau trong trận chiến tàn khốc gây bao nhiêu là đổ nát vật chất lẫn tâm thần. Một phút vừa kinh hoàng bở ngỡ vừa xung khắc hỗn độn ái ố hỉ nộ của những con người bị cuốn theo giòng nước xoáy của số mệnh - nếu có số mệnh. Bỗng bà mẹ khóc thét lên một tiếng, chỉ mặt ông bộ đội, sụt sùi nói: “Chính ông đã giết con trai trưởng của tôi! hic hic hic...” Đứa con thứ phùng mang trợn mắt hét to vào mặt ông bộ đội: “Ông còn về đây làm gì nữa? Ông giết anh tôi chưa đủ, còn muốn giết mẹ tôi, tôi và em tôi nữa hay sao?”

Ông bộ đội đau khổ từ từ ra khỏi nhà.

Huynh Hồng đứng xớ rớ, lòng cảm xúc, không biết phải làm sao. Trong vòng vài tiếng đồng hồ mà hai biến cố tương tự xảy ra. Cuộc chiến tàn khốc và độc ác đến thế sao? Ngay cả tình cảm gia đình, tình vợ chồng, con cái, cha con mẹ con... cũng tàn phá nữa thì quả là... địa ngục trần gian!

***

Một buổi sáng, nhóm 5 người bộ đội viếng thăm khu vực Đệ Tử Viện. Huynh Đào thì bị “cầm chân” trong phòng, Huynh Hồng thì đưa em Hùng đi Đà Lạt chưa về, chỉ còn một mình tôi phải tiếp khách. Một người trong nhóm có vẻ là trưởng nhóm tự giới thiệu: “Tôi là Năm Thu, trưởng ty công an huyện Thủ Đức. Và đây là các đồng chí trưởng ban các ngành. Chúng tôi muốn đến thăm cơ sở của các ông.”

Vì chưa biết vai trò “dễ nể” của công an dưới chế độ cộng sản, nên tôi rất bình tỉnh hướng dẫn phái đoàn lên lầu trên, trình bày chi tiết rõ ràng và tường tận “mục đích và công việc sinh hoạt thường nhật của cơ sở”. Ông trưởng phòng công an chợt hỏi :
- Như vậy mấy anh toàn là đàn ông độc thân chung sống với nhau?
- Phải! và chúng tôi hoàn toàn tự nguyện dấn thân suốt đời để phục vụ giáo dục giới trẻ...
- Vậy thì ai trả lương cho mỗi người?
- Chúng tôi không màng chi đến việc lương bổng, mà chúng tôi hoàn toàn để chung. Chi dụng cho nhu cầu cá nhân cũng như tập thể đều do sự đồng tình chia sẻ cho nhau...

Phái đoàn tỏ vẻ không hiểu gì ráo. Tôi nói thêm: “Chúng tôi còn cộng sản hơn các ông nữa đó!” Tên trưởng phái đoàn nhìn tôi, “hứ” lên một tiếng rồi tiếp tục đi quanh nhà. Vào trong bếp, vài người trong nhóm đến sờ tay trên lò, nhìn quanh, hình như để ý xem có củi lửa gì không? Ông trưởng công an nhìn tôi, soi mói hỏi: “Trong nhà này, hiện nay có bao nhiêu người?” Tôi trả lời:
-Hiện nay chỉ có 3 người: bề trên Đào bị đau chân mà các ông đã gặp trên phòng; Huynh Hồng đi vắng, và tôi.
- Vậy sao nhà bếp lại lớn như vậy?
- Ồ, trước biến cố 75 thì đây là trường nội trú, có đến trên 100 em học sinh và 7 Huynh Đệ giáo viên.
- Tại sao không tiếp tục trường học? Học sinh đi đâu hết rồi?
- ???

Qua cổng sau, đến cơ sở của Thủy Quân Lục Chiến đã bỏ từ lâu. Nghe đâu chính quyền Saigon tạm dùng cơ sở này để khai thác những tù binh cộng sản khi cần thiết, gọi là Phòng 7. Nhà cửa phòng ốc có vẻ hoang sơ, bỏ trống từ lâu. Đi một vòng khu đất lồi lõm, tôi chỉ các căn nhà bỏ trống, vài cửa sổ xốch xếch, vài cánh cửa ra vào mục nát, và nói: “Đây là căn cứ cũ của thủy quân lục chiến, nghe đâu đã bỏ từ lâu”. Ông trưởng công an chép miệng như nói một mình nhưng đủ lớn để tất cả cùng nghe: “Thiệt là nguỵ quân ngụy quyền độc ác! Nhà của bọn chúng thì tường cao cửa rộng, cơ sở dành cho các cấp thuộc quyền thì bệ rạc...” Nghe lời ông nói, tôi càng phát hiện sự giả tạo “khẩu Phật tâm xà” mà càng lo âu cho tương lai. Tôi len lén nhìn gương mặt của ông trưởng công an: mắt ti hí như mắt lương, miệng chu chu như mõm chuột. Tôi bỗng nhớ bài thơ truyền khẩu “cực kỳ phản động”:

Trai Saigon như chim anh vũ
Trai Hà Nội như con chuột chù
Gái Saigon như cành liễu rũ
Gái Hà Nội như củ khoai môn
Chim anh vũ (thì) đậu cành liễu rũ
Con chuột chù (thì) gặm củ khoai môn

Vừa dẫn phái đoàn công an đi thám thính quanh khuôn viên Đệ Tử Viện, tôi vừa thắc mắc tự hỏi: “Không biết khuôn viên trường Mossard - rộng rãi và quí trọng hơn nhiều so với khuôn viên nhỏ đẹp của Đệ Tử Viện - có “được” quí khách này thăm viếng không?”.

Sau khi phái đoàn ra về, tôi chạy qua trường Mossard gặp Huynh phụ tá giám tỉnh Fidèle Linh và tường trình lại mọi sự việc vừa xảy ra trong khuôn viên Đệ Tử Viện. Huynh Fidèle cười vui vẻ, rồi hỏi lại:
- Sáng nay, ‘vous’ đoán xem có chuyện gì xảy ra?
- ???
- Bà giặt ủi áo quần cho học sinh nội trú trong nhiều năm qua, nay ngồi trên xe Jeep, có tài xế là một bộ đội nón cối đưa vào trường. Bà vào gặp ‘moi’. Bà nói : “Bề trên đừng sợ! Con làm việc cho nhà dòng trên mười năm nay, con biết nhà dòng mở trường này cho người giàu, nhưng các Phe không ai khinh khi người nghèo, còn giúp đỡ người gặp tai nạn, thiên tai lụt lội nữa... Con chỉ ghé thăm bề trên và các Phe. Từ nay con không làm việc cho bề trên và nhà dòng nữa!”