Sau lần thẩm cung cuối cùng tại Thủ Đức vào cuối tháng 3 năm 1978, Huynh giám tỉnh Lucien Hoàng Gia Quảng biết chắc chắn rằng sớm muộn gì cơ sở trường và khu vực tu viện Lasan Mossard sẽ bị tịch thu toàn bộ. Vấn đề đáng lưu tâm nhất là phải suy tính về số phận của các cộng đoàn Lasan khác, đặc biệt trong vùng Saigon - Gia Định.

Biên bản thẩm cung và điều tra vụ án Lasan Mossard chưa kết thúc mà một phần đất khá lớn của Mai Thôn đã phải “nhượng bộ” cho chính quyền làm vật trao đổi cho cơ sở An Phong Học Viện thuộc dòng Chúa Cứu Thế tại Thủ Đức. Cộng đoàn An Phong Học Viện cũng bị bắt như cộng đoàn Lasan Mossard - chỉ sau một tuần. Đáng lý cơ sở An Phong Học Viện bị tịch thu nhưng lại được trao đổi - mà phần đất được dùng vào việc trao đổi lại thuộc quyền sở hữu của Lasan! Tại sao có sự khác biệt và mỉa mai như vậy?

Phải chăng đây là bong bóng thăm dò và thách thức?
- Đồng ý trước 75, dòng Chúa Cứu Thế có vài phần tử tham gia cách mạng vô sản và có ít nhiều công trạng trong việc góp phần thành công cho cách mạng, nhưng đó là việc làm của một vài cá nhân chứ đâu phải chủ trương của nhà dòng?
- Chắc hẳn vụ lên đường xuống đường của linh mục Trần Hữu Thanh, với những cáo trạng này nọ... không được ban lãnh đạo của nhà dòng phê chuẩn hoặc khuyến khích.
- Chắc hẳn việc dùng tòa giảng trong thánh đường của linh mục Vàng để phê bình chỉ trích, hay bôi nhọ chính phủ Việt Nam Cộng Hoà - và sau 75 thành lập tổ chức này nọ chống chính phủ đương thời - đã gây ấn tượng đau xót lo âu cho các linh mục đồng môn trong dòng.
- Nhất là việc “đuổi” Khâm Sứ Toà Thánh Henri Le Maitre do chủ trương và xách động của linh mục Nguyễn Ngọc Lan và nhóm sinh viên theo ông ta chắc chắn không phải là điểm son của nhà dòng Chúa Cứu Thế.

Dòng Lasan tuyệt đối không làm mà cũng không tham gia vào chính trị. Nếu cho rằng việc dòng Lasan
- đã có công đào tạo hai vị tổng thống Việt Nam Cộng Hoà Ngô Đình Diệm và Nguyễn Văn Thiệu, và rất nhiều tướng lãnh trong quân đội, và nhiều thân hào nhân sĩ khác,
- đã góp phần dạy dỗ, giáo dục mọi thành phần xã hội không phân biệt tôn giáo, địa vị xã hội, trong suốt hơn 100 năm nay cho dân tộc Việt Nam,
là một tội phạm đối với dân tộc, thì không còn gì để nói!

Việc làm âm thầm kín đáo của vài phần tử trong cộng đoàn Mossard cũng chỉ là việc làm cá nhân riêng rẽ. Tại sao cả cộng đoàn già trẻ đều bị giam giữ, tra tấn? Tại sao mình lại bị đối xử như vậy? Mình đã bàn giao tất cả các cơ sở liên quan trực tiếp đến trường học và việc giáo dục rồi mà! Hay là vì mình đã bỏ miền Bắc di tản vào miền Nam năm 1954? Hay đó là tiếng chuông báo động cho các cộng đoàn khác - dù đã phải chịu ép thu gọn trong khuôn viên tu viện?

Huynh giám tỉnh cân nhắc nhiều vấn đề hơn thiệt, cuối cùng nhận định rằng “bỏ của cứu người” là thượng sách. “Còn rừng xanh lo gì thiếu cũi đốt!”

Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc

Dòng La San Việt Nam
53B. Nguyễn Du, Q. I
TP. Hồ Chí Minh
Số 85/78/97

Kính gởi : Ủy Ban Nhân Dân
Thành Phố Hồ Chí Minh

Trích yếu: v/v giao hiến các trường Lasan
tại thành phố Hồ Chí Minh

Kính thưa Ủy Ban,

Tôi là Sư Huynh HOÀNG GIA QUẢNG, Giám tỉnh Dòng Lasan Việt Nam, chủ quyền các trường Lasan tại Việt Nam, cư ngụ tại số 53B, Nguyễn Du Quận I, TP Hồ Chí Minh,

căn cứ vào Văn thư số 576, ngày 10.10.1975 của toà Tổng Giám Mục và Thông Cáo chung của Sở Giáo Dục và Ủy Ban Liên Lạc Công Giáo ngày 15.10.1975,

Dòng Lasan chúng tôi đã trao cho Nhà Nước quản lý tất cả các cơ sở giáo dục Lasan trong thành phố, gồm có:
1. Trường Lasan Taberd, 53 Nguyễn Du Q.I, biên bản bàn giao ngày 12.12.1975
2. Trường Lasan Đức Minh, 146 Võ Thị Sáu Q.3, biên bản bàn giao ngày 09.12.1975

3. Trường Lasan Hiền Vương, 262 Võ Thị Sáu Q.3, biên bản bàn giao ngày 09.12.1975
4. Trường Lasan Chánh Hưng, 79 Âu Dương Lân Q.6, thư hoan nghênh của UBND Q.6, ngày 31.10.1975
5. Trường Lasan Thủ Đức, 43 Hoàng Diệu, Huyện Thủ Đức, biên bản bàn giao 27.11.1975

Trước đó, chúng tôi cũng đã hiến cho UBND Quận Thạnh Mỹ (hiện nay là Bình Thạnh)
1. Trường Lasan Mai Thôn, giấy hiến ngày 07.9.1975
2. Trường Lasan Thạnh Mỹ, giấy hiến ngày 16.10.1975

Chúng tôi đã được giải thích thêm về chính sách cải tạo XHCN của Nhà Nước, đặc biệt qua buổi họp ngày 20.3.1978 do Mặt Trận Tổ Quốc Q. I tổ chức, với sự hiện diện của phái đoàn Sở Giáo Dục thành phố, do đó, tất cả những gì trước đây chúng tôi đã trao cho nhà nước quản lý, thì nay chúng tôi xin giao hiến cho nhà nước.

Ngoài ra, chúng tôi cũng xin giao hiến thêm:
1. một số phòng ốc tại cơ sở Lasan Taberd, theo đề nghị của ban giám hiệu trường trung học sư phạm (xem sơ đồ đính kèm)
2. phần tu viện tại cơ sở Lasan đường Âu Dương Lân Q 8. Hiện nay chỉ có gia đình ông quản lý cũ ở đó.
3. nhà ở của các nữ tu Lasan kế cận với trường Lasan Mai Thôn, Phường 28, Quận Bình Thạnh, hiện không dùng, gồm 05 phòng 3mx6m, theo đề nghị của Phòng Giáo Dục Quận, và Mặt Trận Tổ Quốc Phường.

Trong phần mới giao hiến thêm, có một số gia đình đã được Dòng cho ở từ trước, xin Nhà Nước cho họ tiếp tục ở. Trong trường hợp Nhà Nước phải lấy lại phòng để dùng, thì xin giải quyết hợp tình hợp lý chỗ ở cho họ.

Còn phần tu viện tại một vài cơ sở nói trên (xem sơ đồ), hiện chúng tôi xin giữ lại. Sau này, khi vấn đề sắp xếp lại chỗ ăn ở cho các Sư Huynh được đặt ra, chúng tôi sẽ có những đề nghị cụ thể để trình bày với chính quyền.

Chúng tôi không có nguyện vọng nào khác là có thể tiếp tục có điều kiện để sống và phục vụ như những công dân tốt và những tu sĩ tốt:
- những Sư Huynh nào còn đang tuổi lao động xin tiếp tục phục vụ theo sở trường sở năng của mình;
- những Sư Huynh nào già yếu được Nhà Nước giúp đỡ bằng cách:
a/ bảo đảm cho họ được giữ Lasan Mai Thôn làm nơi hưu dưỡng,
b/ cho phép các Sư Huynh, ít nhất các Sư Huynh thường trú trong thành phố, được dễ dàng chuyển hộ khẩu về Nhà Hưu Dưỡng Lasan Mai Thôn, hoặc vì già yếu cần được chăm nom, hoặc vì nhu cầu phục dịch, sản xuất, như trường hợp các Sư Huynh trẻ.
c/ chiếu cố tới cố gắng tự túc của Nhà Hưu Dưỡng Lasan Mai Thôn (chăn nuôi, trồng trọt...) bằng cách giảm, miễn thuế, hay bằng một sự nâng đỡ nào khác.

Là thành phần của một Dòng chuyên về giáo dục, là những người đã sống trong giáo dục và cho giáo dục, chúng tôi rất ý thức được tầm quan trọng cũng như những nhu cầu của công cuộc giáo dục, nhất là trong giai đoạn tái thiết đất nước hiện nay, chúng tôi muốn được Ủy Ban Nhân Dân coi sự giao hiến trên đây như một sự góp phần của chúngtôi vào việc tạo điều kiện vật chất thuận lợi cho việc xây dựng một hệ thống giáo dục xã hội chủ nghĩa tốt đẹp trong thành phố của chúng ta.

Xin kính chào Ủy Ban.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 26 tháng 3 năm 1978

Giám Tỉnh Dòng Lasan,
(đóng dấu và ký tên)
Sư Huynh Hoàng Gia Quảng

Đồng kính gởi:

- Ủy Ban Mặt Trận Tổ Quốc TP. Hồ Chí Minh
- Sở Giáo Dục TP. Hồ Chí Minh
- Toà Tổng Giám Mục
“để kính tường”

***

Thứ tư tuần thứ 4 tháng 4, tôi được “thăm nuôi”. Người đứng tên là Nguyễn Văn Thiên. Thú thật tôi không thể mường tượng được ai là “Nguyễn Văn Thiên”, nhưng linh tính cho tôi biết đó là một Huynh Đệ. Tôi trả lời: “Đúng! Đó là vị đàn Anh của tôi.” Không cần biết tên công an có ấn tượng gì về hai chữ “đàn Anh”, vấn đề quan trọng là quà thăm nuôi giao tận tay là tốt rồi! Sau 4 tháng coi như bị “mất tích”, nay cách này cách khác đã liên lạc được với “gia đình” là đáng vui mừng rồi. Tôi để ý theo dõi các Huynh Đệ khác trong cùng trại giam có được thăm nuôi như tôi không. Tôi nghe xướng tên : “Trần Văn Ánh...”, “Phan Huy Hà...”, “Phạm Ngọc Thắng...” A, thì ra Huynh Thắng (Khều) cũng bị giam trong cùng trại, và độc đáo hơn nữa là bị nhốt trong phòng tối sát bên phòng Huynh Hà. Quả là một sự “phát hiện” bất ngờ thích thú. Như vậy trong trại giam này chỉ còn 4 Anh Em.

[Sau này tôi mới biết khi huynh giám tỉnh ký giấy “giao hiến” với nguyện vọng “cứu người bỏ của”, chính quyền mới tiết lộ hành tung của các “phạm nhân” và cho phép liên lạc thăm nuôi. Các vị đàn anh tại Mai Thôn sẵn sàng đứng tên bảo lãnh thăm nuôi cho những anh em “xấu số” mang tên họ giống nhau. “Nguyễn Văn Thiên” chính là vị đàn anh khả kính Huynh Jourdain Nguyễn Văn Thiên nhận bảo lãnh cho “Nguyễn Văn An”.
Huynh Jourdain bị bệnh nặng đưa đến sự mù mắt và bất toại, liệt giường liệt chiếu gần 30 năm nay. Bây giờ Huynh Jourdain đã 102 tuổi. Mỗi lần có dịp về Saigon, tôi luôn luôn ghé thăm Huynh Jourdain. Đôi lúc Huynh Jourdain nhận ra được tiếng tôi bằng cách chớp chớp mi mắt khép kín; phần nhiều Huynh Jourdain không có phản ứng nào. Thêm một bằng chứng cho biết... “số mạng” - thật kỳ diệu và ngoài tầm tư tưởng hiểu biết của con người!]

Tôi hy vọng rằng các em Đệ Tử và Huynh Đệ khác đã được... giải phóng! Thôi thì “thoát” được người nào hay người ấy. Tôi bỗng nhớ đến câu chuyện trong một cuốn sách nào đó, càng làm tôi xác tín hơn về hai chữ “số mạng”:
Dọc theo bờ biển, một người lom khom lượm từng con sứa bị sóng đẩy dạt lên bờ thảy xuống nước. Một khách bộ hành đến gần hỏi: “Anh làm gì vậy?” Người đó trả lời: “Tôi thảy mấy con sứa này xuống nước để cứu sống nó”. Khách bộ hành cười nói: “Anh nhìn kia, cả triệu con sứa bị mắt cạn trên bờ, làm sao anh cứu sống hết được?” Người đó bình tĩnh đáp : “Cứu được con nào hay con nấy!”

Phải! Anh Em mình ai thoát được những ngày tháng đau khổ thân xác, nhất là thoát được ưu tư lo lắng tinh thần, thì mừng cho người ấy; còn chính bản thân mình thì... âu cũng là “số mạng”.

***

Ngày tháng trôi qua, đã gần nửa năm trong tù giam. Những bạn mang tội danh tù chính trị lần lượt ra đi - không biết đi cải tạo lao động hay được thả tự do [Hai thầy dòng Chúa Cứu Thế Lễ và Tuấn đã ra đi hơn 1 tháng nay. Không biết ai bảo lãnh. Năm 2001, anh Tuấn dẫn vợ đến thăm tôi tại San Jose. Anh được gia đình vợ bảo lãnh qua Mỹ theo diện ODP. Không nói chuyện gì nhiều...]; còn lại phân nửa bạn tù... xã hội trong đó anh trưởng phòng, hai em Cường và Hán và người bạn “chuyên viên tháo còng” cho tôi sau điểm danh mỗi tối, còn phần nửa kia thì ra/vào rất thất thường.

Một chiều trung tuần tháng 6 năm 1978, tôi được kêu tên “chuyển trại, đem theo tất cả hành lý.” Tuy không cần biết là chuyển trại thật hay là được thả tự do, tôi chia cho hai em Cường và Hán “gia tài trong tù” của tôi. Có gì đâu? Một ca nhựa 1 lít, hai chén nhựa, 1 thau nhựa nhỏ, hai khăn tắm tương đối còn lành lặn và 3, 4 quần xà lỏn. Hai em không chịu lấy, bảo: “Lỡ anh bị đưa đi cải tạo lao động thì sao? Hay bị đày ra miền Bắc? Thôi! anh cứ giữ mà dùng vì ít nhất cũng vài tháng sau anh mới được thăm nuôi...” - Thật cảm động có được hai người em trẻ trong tù đáng thương, đáng quí trọng và đáng mến phục![Khi được thả tự do ngày 22/12/1980, tôi cố dò la tin tức về hai em Cường và Hán, nhưng vô hiệu. Đến Paris (1984-1986) và qua Mỹ từ 1986, tôi thăm dò qua mục nhắn tin, nhưng cũng không có kết quả gì về hai em.]

Đẹp và quí trọng thay TÌNH NGƯỜI! [Trong những năm Kinh Viện, tôi đã “ngấu nghiến” bộ sách Les Prodigieuses Découvertes de la Psychologie Moderne của Pierre Daco, Le Développement de la Personne Humaine của Carl Rogers và Les Pensées de Blaise Pascal. Tôi đã tự tạo cho tôi một lối sống: “Đừng gọi ai là cha... Đừng gọi ai là thầy... Tất cả các con là Anh Chị Em với nhau cùng một Cha trên trời...”
Năm 1970, được “phận vụ lệnh” về Đệ Tử Viện Lasan Thủ Đức, tôi đã nuôi ý quyết cho chính bản thân mình và hướng dẫn các em Đệ Tử cùng nhau sống đúng với “thân phận làm người”: Tạ Ơn và Giao Hảo với Đấng Tạo Hoá - Biết Ơn và Giao Hảo Chia Sẻ với Anh Chị Em Đồng Loại = TÌNH CHÚA - TÌNH NGƯỜI. Hai em Cường và Hán, trong giai đoạn thách đố bỉ cực đau thương của cuộc đời, đã để lại trong tôi một ấn tượng ấm cúng, thật sự chứa chan TÌNH NGƯỜI êm đẹp.]

Chưa ra khỏi phòng số 4, tôi thấy Huynh Ánh đang lom khom giơ hai tay mang còng trên một cái đe sắt, một tên công an đang cưa dây mắt xích còng. Thì ra Huynh Ánh phải mang còng suốt hơn 6 tháng, không có ai “chuyên viên mở còng” như trong phòng số 4, nên cả hai còng đều bị rỉ sét, không mở khóa còng được đành phải cưa dây mắt xích! Tôi nhìn anh bạn “chuyên viên mở còng” mỉm cười biết ơn, anh khẽ gật đầu mỉm cười ý nhị. Hai em Cường và Hán biết ý cũng mỉm cười hớn hở như thể “mừng cho Anh!”

Trên khoảng đất trống trước cổng ra vào trại giam đã có xe “vận tải” đậu sẵn. Lố nhố trên dưới 60 người. Điều làm tôi vừa vui mừng vừa ngạc nhiên hơn hết: kìa các em Đệ Tử Minh Thành, Ngọc Minh, Hoàng Bobo, Thắng Hồ, và các Huynh Đệ Francois Ánh, Hoàng Phúc, Điệp thánh Gióp, Thắng Khều, Hà Gervais. Cả cộng đoàn Lasan Mossard “họp mặt”, chỉ thiếu các Huynh Đào, Hồng và em Tiến.

Công an kéo đại 6 người chung một nhóm, dùng giây điện cột hai cánh tay ngược sau lưng người này với người kia thành một xâu rồi đẩy lên xe vận tải. Tổng cộng 10 xâu người ngồi bệt dưới sàn xe thành 10 hàng ngang, mặt hướng về trước. Xe chuyển bánh. Đi đâu? Anh Em ngồi trong xe nhìn nhau, hỏi nhau qua ánh mắt và cựa quậy cái đầu. Câu trả lời là... lắc đầu và nhún hai vai.

Thì ra chúng tôi bị giải giam tại Chí Hoà. Nhà tù lớn Chí Hòa đã nghe tiếng từ lâu, đâu ngờ hôm nay 10 Huynh Đệ Lasan Mossard mới “được” vào, chẳng những để tham quan mà còn... được tạm trú hơn một tháng - không cần giấy xin đi lại! - Quả thật kiến trúc của khám Chí Hoà thật độc đáo: 8 tòa nhà lớn 3 tầng lầu được xây dựng kiên cố, sát cánh nhau theo hình bát giác; từ bất kỳ một phòng giam nào - dù là phòng thật nhỏ gọi là phòng biệt giam “cachot”, hay phòng nhỏ phòng lớn có thể chứa từ 2 đến 60 người - để đi ra ngoài khám phải thông qua 7 cửa; do đó khám Chí Hoà được mệnh danh là “thất môn bát quái”. Chưa nghe nói có ai đã trốn thoát khỏi khám Chí Hoà.

Chúng tôi bị giam giữ tại phòng số 15 khu A-H. Theo thông lệ, phòng giam nào cũng có một trưởng phòng; cán bộ cai tù chỉ liên lạc với anh trưởng phòng, cho biết những việc liên quan đến nội quy phòng giam hoặc những chỉ thị hằng ngày, và nhiệm vụ của trưởng phòng là thông báo lại cho các bạn... tù. Phòng số 15 chưa được cán bộ cai tù “chỉ định” ai làm trưởng phòng, nên sáng sớm hôm sau chúng tôi “tự động” đề cử và bỏ phiếu. “Cộng đoàn Lasan Mossard” có thể coi như là chiếm đa số nên đề cử Huynh Hà làm trưởng phòng; tất cả đồng thanh ủng hộ.

Phòng số 15 thật lớn mà chỉ có khoảng 30 người. So với phòng giam số 4 ở Thủ Đức thì một trời một vực! [Tôi còn nhớ rất rõ phòng số 4 ở Thủ Đức dài 8mét, rộng 3mét2, cao 1mét6; trần nhà là hàng kẽm gai chằng chịt, mái nhà lợp bằng fibro ciment. “Dân cư” trong phòng trung bình 38người, có lúc lên đến 42người. Mỗi lần có “con mới”, anh trưởng phòng thường nói lớn: “báo cáo cán bộ, phòng này đã hơn 40 người rồi!” Báo cáo để báo cáo chứ “con mới” cứ bị đẩy vào.] Vấn đề chia chỗ nằm thật dễ dàng: không còn chỗ dành riêng cho trưởng phòng, cũng không còn việc “con mới” phải nằm ngay “phi đạo” - trái lại vài người còn ngỏ ý xin được nằm gần cầu tiêu cầu tiểu và “phòng tắm” vì... mát mẻ hơn. “Cộng đoàn Lasan Mossard” chiếm nguyên một góc gần cửa sổ to lớn và thoáng mát, tường dày khoảng 5 tấc.

Phòng rất sạch sẽ, sàn tráng ximăng, có cầu tiêu cầu tiểu đàng hoàng - tuy “lộ thiên” - bên cạnh có khung tường cao khoảng 1mét làm “phòng” tắm và hai thùng phuy lớn đựng nước. Mỗi sáng, cai tù cho phép hai người ra xách nước từ một vòi nước ngoài hành lang dùng chung cho cả dãy phòng giam trên cùng một tầng lầu. Dịp này những người được ra xách nước gặp các bạn tù ở những phòng khác. Cũng nhờ những người này mà tin tức “mới, sốt dẻo” nhất được loan truyền và thông báo cho nhau từ phòng này đến phòng khác. [Ví dụ ở phòng số 9 khu A, có linh mục Hoài Linh bị giam giữ [có lẽ liên quan đến phong trào liên tôn chống cộng]. Một hôm, anh “xách nước” báo cho chúng tôi biết “đúng 11giờ sáng nay, linh mục Hoài Linh sẽ ban phép lành giải tội cho ai muốn...”
Đúng 11giờ, anh em công giáo - khoảng 2/3 tổng số trong phòng, nghĩa là gần 20 người - hướng về phòng số 9 khu A và cúi đầu làm dấu thánh giá, miệng lẩm bẩm “AMEN!”.]

Khung cảnh sạch, “đẹp” của khám Chí Hoà - ít ra là phòng số 15 khu A-H, thật tiện lợi cho anh em có thân hình... khảm xà cừ được điều trị. Tôi may mắn bị ghẻ ngứa đầy mình, nhưng nhờ “nước thuốc lào” bôi lên hằng ngày, cộng thêm anh em bạn thay phiên nhau “bắt con ghẻ” nên giảm bớt rất nhiều.

[Tôi còn nhớ vài câu thơ “ca tụng” thuốc lào:
...Điếu thuốc lào nâng cao sĩ diện
... Thơm mồm bổ phổi diệt trùng lao
Vung diêm quẹt tựa Tào Tháo múa long đao
... Nhả khói tựa rồng bay phượng múa!]

Trong số các Huynh Đệ, có lẽ Huynh Hoàng Phúc là bị nặng hơn hết: ghẻ hờm và mạch lươn. Nhờ bầu khí trong lành, phòng sạch sẽ, có nước tắm rửa phong phú, và nhất là được thăm nuôi đầy đủ thuốc men cộng thêm Huynh Đệ tiếp tay làm “thầy thuốc” nên Huynh Phúc bình phục rất nhanh.

Khoảng hơn 2 tuần sau khi đến Chí Hoà, hầu hết anh em phòng số 15 khu A-H được nhận quà thăm nuôi. Huynh Đệ trong cộng đoàn Lasan Mossard ai cũng có phần, mỗi người từ một “nguồn tài trợ” khác nhau. Riêng tôi, khi khui hàng mới biết nguồn tài trợ từ hai em đệ tử Kim Quang và Minh Phụng. Kèm trong thùng đồ thăm nuôi, có một số bánh kẹp. Độc đáo nhất là giữa bánh kẹp có 3 miếng giấy cùng cở bánh kẹp với hàng chữ: “Tụi em gởi lời chào Frère!”; “Cầu chúc Frère mạnh khoẻ!”; “Nhớ thương Frère nhiều! Cầu nguyện cho Frère!”

Vui mừng biết bao! Trong chốc lác, bao nhiêu hình ảnh sống động thân thương của các em đệ tử những năm trước 75 hiện ra trong trí. Đứa thì thật thông minh nhưng hiền dịu, đứa thì liếng thoắng “lém” một cây, đứa thì “lì” không tưởng tượng nổi; nhưng tựu trung “Chúng nó... dễ thương thật!” Tôi thở dài tiếc nuối cho tương lai tỉnh dòng Lasan Saigon nói riêng, cho nền giáo dục tuổi trẻ Việt Nam nói chung.

[Trong trí tôi hiện ra vài em đệ tử lớp 9 thật độc đáo. Có lần tôi cho các em thi toán, nhưng không cho dùng giấy nháp, chỉ được tính trong đầu rồi ghi đáp số. Tôi in sẵn 120 bài tính gồm cộng - trừ - nhân - chia phân số có, số lẻ có, rút căn bậc 2, bậc 3 đơn giản và vài phương trình bậc 2. Phát cho mỗi em 120 bài tính và các em phải giải trong vòng 120 phút. Kết quả:
* 4 em đạt điểm cao nhất 120/120!
* gần 2/3 trên trung bình.]

***

“Tin hành lang” cho biết có phiên tòa xử những “phần tử chống cách mạng” vào khoảng giữa tháng 7 năm 1978. Hai Huynh Hồng và Đào bị ghép chung vào với phong trào Liên Tôn chống cộng và bị xử Huynh Hồng 13 năm tù, Huynh Đào 12 năm tù. Hai Huynh bị đưa đi cải tạo tại trại cải tạo A50 thuộc tỉnh Khánh Hòa. Các em đệ tử Hoàng Dương và Sĩ Tiến, mặc dù không bị áp giải ra toà nhưng cũng bị ghép “liên hệ trực tiếp với phần tử phản động” và bị đưa đi cải tạo em Hoàng tại trại Suối Máu, Biên Hoà, em Tiến tại K4 Xuyên Mộc.

Ngày 20 tháng 7 năm 1978, chúng tôi được tin sẽ chuyển trại “một ngày gần đây” - nghĩa là có thể ngay chiều tối nay, hoặc sáng sớm ngày mai, hoặc “tạm trú... vĩnh viễn tại Chí Hoà!” [Năm 1983, Huynh Hà được thả tự do. Hộ khẩu ở Lasan Mossard đương nhiên bị thủ tiêu, nhưng Huynh Hà còn có tên trong hộ khẩu của gia đình ở Saigon. Trên nguyên tắc, Huynh Hà phải trở về với gia đình, nhưng Huynh Hà xin chuyển hộ khẩu về tu viện Lasan Taberd. Chính quyền địa phương thoả thuận cho chuyển hộ khẩu với điều kiện “xóa tên khỏi hộ khẩu của gia đình”. Tuy nhiên khi đã xóa tên khỏi hộ khẩu của gia đình, Huynh Hà không được ghi tên vào hộ khẩu của tu viện Lasan Taberd, mà chỉ được cấp giấy “tạm trú... vĩnh viễn” tại tu viện Lasan Taberd!]- Không ai có thể lường trước được.

[Ngay sau biến cố 75 đã truyền tụng trong nhân gian hai câu “đối” ví von:
* Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu nói 100 câu chỉ đúng một câu: “Đừng nghe những gì cộng sản nói, hãy nhìn kỹ những gì cộng sản làm”
* Chủ tịch Hồ Chí Minh nói 100 câu chỉ sai một câu: “Không có gì quí hơn độc lập, tự do”.]

Dù sao thì ngày 21 tháng 7 là sinh nhật Huynh trưởng Ánh, Huynh Đệ “cộng đoàn Lasan Mossard” đồng tâm gom góp tất cả thực phẩm được thăm nuôi, làm “một chầu” mừng sinh nhật Huynh trưởng, ngay tối hôm nay 20/7. Gom góp tất cả, ai cũng đồng tình nấu chè trôi nước - xem xét số lượng bột nếp, bột đậu xanh làm nhưng, gừng, đường... có thể làm được 10 viên khá lớn, mỗi Huynh Đệ một viên.

Vấn đề là làm sao “nấu” được? Anh em bạn tù trong phòng lý thú theo dõi “cộng đoàn Mossard” bàn tán chuyện vi phạm nội quy, thiệt là chuyện chưa bao giờ có trong một trại giam, nhất là tại nhà khám lớn Chí Hoà! Tuy nhiên, một anh bạn ra vẻ sành điệu lên tiếng: “Muốn ‘nấu’ chè? Không khó! Các anh dùng bao nylon, đốt cháy nhiễu lên miếng giẻ, rồi dùng miếng giẻ như củi đốt, tuyệt diệu lắm đó!”

Huynh trưởng Ánh ngỏ ý: “Hay là mình mời tất cả anh em tham gia ‘nồi chè trôi nước’ này cho vui?” Cả phòng vui vẻ hưởng ứng. Ai nấy lục túi đồ thăm nuôi, đem đến đủ loại bột, bao nylon, giẻ, lon gô, v.v... và hăng hái bắt tay vào việc.
Người nhồi bột, kẻ lo làm “củi”, người khác lo làm “lò”, kẻ khác làm “nồi”. [“lò” : uốn cong 3 thanh sắt nhỏ găm xuống miếng thùng carton khá dày, trên miếng carton lót một nắp lon sữa, đặt “củi” vào là có “bếp”! “nồi” : lon gô sữa bột, “nấu” mỗi lần 4 viên; lon sữa đặt, “nấu” mỗi lần 2 viên.] Làm được 2 “bếp” đặt sát góc tường phòng. Bốn người đứng “chơi” gần 2 cửa sổ canh chừng, hai người khác làm bộ đi qua đi lại gần cửa ra vào. Được lợi điểm là tường cửa sổ dày đến 5 tấc, và cao độ 1 mét 4tấc, đứng ngoài công an không thể thấy trong góc phòng sát tường cửa sổ.

Thú thật chưa bao giờ trong suốt cuộc đời sống chung với những người không phải là gia đình ruột thịt - kể từ lúc mới vào Đệ Tử Viện trường Bình Linh, đến Sơ Tập Viện rồi Tập Viện ở Đồi Lasan Nha Trang, đến Kinh Viện ở Đà Lạt, đến Đệ Tử Viện Thủ Đức - tôi có được một cảm giác tuyệt diệu do sự chung vui thoải mái chân tình của một nhóm người, nói đúng hơn của mỗi con người trong một nhóm người cùng cảnh ngộ - đồng hội đồng thuyền - phát sinh ra TÌNH NGƯỜI diệu vợi. Hầu như ai cũng quên hết thân phận hiện thực của mình, mà chỉ chú tâm vào giây phút hiện tại là đem hết những gì mình có gom chung lại, để rồi với đôi tay mình liên hợp với đôi tay người bên cạnh làm nên một việc gì ngọt bùi có thể chia sẻ cho nhau. Thật tuyệt vời...

Cả phòng ngồi quây quần bên nhau, mỗi người cầm ly nhựa trong tay, vỏn vẹn một “viên chè trôi nước” to bằng quả banh bóng bàn, cười nói vui vẻ, gật gật đầu khe khẻ ngâm hát “Happy Birthday to You!... Happy Birthday ‘my dear friend’!...” Ai nấy sung sướng thưởng thức hương vị ngọt bùi của yêu thương chia sẻ, như chưa bao giờ được thưởng thức vị ngon ngọt như hôm nay. Thật là một Happy Birthday lịch sử, khó quên.

***

Sáng hôm sau, công an đánh thức chúng tôi dậy sớm hơn mọi ngày, mới 5giờ sáng: “Tất cả thức dậy, thu dọn hành lý chuyển trại!” Mặc dù chưa biết sẽ đi đâu, đi bao xa, nhưng kinh nghiệm của lần chuyển trại từ Thủ Đức lên Chí Hoà cho biết ngồi trong xe suốt 4, 5 tiếng đồng hồ không thoải mái tí nào, nhất là việc giải quyết tiêu tiểu. Vì vậy, nhà cầu sáng nay thật sự... đông khách!

Chưa được 15 phút sau, công an đến hối thúc “đi nhanh lên!” - Làm sao mà “nhanh” được? Trước nhà cầu còn ít nhất 10... khách hàng đứng đợi! Huynh Hà trưởng phòng nhanh trí “báo cáo cán bộ, trong phòng hết nước, xin cán bộ cho ra lấy thêm để làm vệ sinh...” Tên công an có vẻ hiền hoà, gật đầu. Thế là “câu giờ” thêm được 15 phút.

Trước cổng chính khám Chí Hoà đã có một nhóm khoảng 30 người đứng theo 6 hàng dọc, bên cạnh mỗi người là một túi hành trang; họ vừa được chuyển từ trại giam Phan Đăng Lưu đến nhập chung với nhóm 30 người chúng tôi. Xe vận tải cũng vừa đến, công an lùa hết 60 người lên xe vận tải - không bị “xâu” như chuyến trước.

Xe chuyển bánh lúc 11giờ. Anh em có thể nói chuyện với nhau, hỏi han về mọi chuyện như “bị bắt lúc nào?”, “bị bắt tại đâu?”, “bị nhốt bao lâu rồi?”, “có biết anh A anh B không?”, “nếu biết thì họ đang bị nhốt ở đâu?”, vân vân và vân vân... Một số anh em từ Chí Hoà vẫn chưa quên “Birthday Party” tối hôm qua, đem kể lại cho các “bạn... mới” một cách thích thú, vui nhộn. Tuyệt nhiên trong nhiều phút đầu tiên, không ai thèm để ý đến chuyện “họ đưa mình đi đâu?” như thể “đi mô cũng... rứa thôi!”

Qua khe hở của tấm bạt phủ kín xe vận tải, vài người nói khẽ: “Mình ra xa lộ Biên Hòa rồi, đi về hướng Long Khánh.” Một người chép miệng than: “Không lẽ tụi nó đưa mình ra miền Trung, hoặc ra Bắc? Nếu ra Bắc thì... bỏ mẹ rồi!” Không ai có phản ứng nào. Bầu khí trong xe bỗng trở nên ngột ngạt khó chịu. Gương mặt người nào cũng lộ vẻ lo âu kinh hãi.

Một tiếng thở dài vang lên, kèm theo “Kệ mẹ nó! Tới đâu thì tới!” như để tự trấn an và cũng để trấn an mọi người trong xe... Vài người lấy giấy viết nguệch ngoạt vài hàng chữ rồi len lén chuồi ra ngoài xe, miệng lẩm bẩm: “Cầu may! Nếu có người lượm được, báo tin cho gia đình biết là mình đã bị đưa đi chỗ khác...”

Riêng phần tôi, đã hơn 7 tháng sống trong hoàn cảnh tương lai mù mịt, tôi không còn hoãng sợ như vài tháng đầu tiên trong trại giam. Tôi thường suy đi nghĩ lại đoạn văn của Pierre Daco : “Bí quyết hạnh phúc [mà tôi cảm nhận chính là ‘tâm tư bình thản, trực diện nhìn mọi biến cố dưới khía cạnh tích cực và lạc quan’] của một đời người tùy thuộc vào khả năng thích nghi của người ấy với mọi trạng huống của cuộc đời”.

Hồi tưởng lại 3 lần “bị treo cửa sổ”:
* lần thứ nhất: tôi bắt đầu cảm nhận được rằng “than thân trách phận, bất mãn lo âu... cũng không giải quyết được vấn đề”. Câu chuyện của triết gia Aristote giúp tôi có cái nhìn lạc quan và phóng khoáng hơn; thêm vào đó cảm tình chân thành của hai em Cường và Hán cũng như anh em bạn tù trong phòng 4 dành cho tôi càng làm tăng thêm sự xác tín của tôi. [Bà vợ Aristote đã dọn xong cơm chiều, mời Aristote: “Cơm dọn xong rồi, ngồi dậy đi!” Aristote vẫn ngồi ngay khung cửa nhìn trời nhìn đất, “vô tư”. Bà vợ gọi lần thứ hai: “Ăn cơm đi!” Aristote vẫn ngồi yên, nhìn trời nhìn đất như thể không để ý điều gì khác. Bà vợ bực tức, hét lớn tiếng lần thứ ba: “Cơm dọn rồi kìa, dậy mà ăn kẻo nguội!” Aristote vẫn ngồi yên, điềm tĩnh như không hề có chuyện gì xảy ra. Bà vợ tức giận tột độ, tạt thau nước vào người ông. Aristote cười ha hả, nói: “Tôi biết mà! sau cơn sấm sét, thì trời mưa!” rồi chỗi dậy vào bàn ăn.]
* lần thứ hai:dù hai em Cường và Hán quấn quít bên tôi không nói lời nào, chỉ thường lắc đầu thở dài như để chia sẻ phiền muộn khổ đau, tôi cũng cảm nghiệm được “mẫu số chung” ràng buộc con người với con người trong kiếp nhân sinh: TÌNH NGƯỜI.
* lần thứ ba: sự thăng trầm tâm tư tình cảm của Huynh trưởng Ánh - trong những giây phút coi như là “bình thường”, rồi “thoải mái”, rồi “đau thương khốn khổ” tùy vị trí “bị treo” cùng một lượt với tôi - càng làm tôi thấm thía hơn thế nào là “đương đầu với hiện thực - dù muốn dù không - của cuộc đời.”

Ngồi trong xe đang phóng về một tương lai mù tịt, tôi yên tâm chờ đợi, sẵn sàng đương đầu với tương lai.