Có thể nói vì bầm dập phải thích nghi với cuộc sống mới trong một chính thể xã hội mà nhân sinh quan và “nếp sống văn hoá“ nếu không muốn nói hoàn toàn trái nghịch thì ít ra cũng không thể đồng hành - trong khi vẫn cố giữ chân tính “con người” và là con người Lasan - các Huynh Đệ tại cộng đoàn Lasan Thủ Đức ít nhiều bị thoái hoá.

Vấn đề “lẽ sống” được đặt lại trong thâm tâm của mỗi người. Đối với các Huynh trên 50 tuổi, có lẽ nhờ tích đức và tự rèn luyện bản thân trong nhiều năm qua - mà cũng có thể, dưới con mắt phàm phu tục tử của các Huynh Đệ trên dưới 30 tuổi, bị coi là... quá date hoặc “lỡ rồi!” - thì sự đặt vấn đề này không khích động mãnh liệt bằng các Huynh Đệ trẻ tuổi hơn. Trong và sau một cuộc biến đổi xáo trộn “bất bình thường” ảnh hưởng chèn ép đến nếp sống bình thường thì cũng nảy sinh những câu tự hỏi từ thâm tâm của mỗi người: “Mình nên tiếp tục lối sống này không? Hay mình sẽ và phải làm gì để đương đầu với những nghịch cảnh này?” Hơn một lần, các Huynh Đệ trẻ tâm sự to nhỏ với nhau về khắc khoải của tương lai “không một chút ánh sáng cuối đường hầm” trong khi mình có thể “làm lại cuộc đời”. Nhưng Huynh Đệ cùng lứa tuổi hoặc cao hơn đã tự chọn cho mình “làm lại cuộc đời” càng tô đậm nét những ưu tư khắc khoải đó. Tuy nhiên, gương thánh thiện đạo đức của những bậc Đàn Anh trong nhà hưu dưỡng Mai Thôn cũng như đang rải rác trong các cộng đoàn không phải không ảnh hưởng đến sự suy tư thầm kín về tương lai “đen như mõm chó” của các Huynh Đệ trẻ.

Thành thật mà nói, giữa những khắc khoải ưu tư suy tính đó vẫn pha lẫn những tia hy vọng, cho dù mang tính chất ít nhiều “chính chị chính em” hiểu theo nghĩa rộng và tích cực của đại đa số dân Miền Nam, hiểu theo nghĩa hẹp và “cực kỳ phản động” của nhóm nhỏ lãnh đạo. Những tia hy vọng đó được nung nấu qua vài biến cố phản động như vụ Nhà Thờ Vinh Sơn, vụ cháy nổ vang rền kho đạn Long Bình, v.v... Thêm vào đó, những tin tức nóng bỏng rỉ tai qua lời bàn tán về tổ chức này (như Fulro, đấu tranh Đòi Nhân Quyền, v.v...) hay phong trào nọ (như phong trào Kháng Chiến Đòi Tự Do Dân Chủ, v.v...), hoặc qua những truyền đơn kêu gọi “đồng bào sẵn sàng tiếp ứng...” hay những truyền đơn vỏn vẹn vài chữ “Đã Mở Mắt Chưa?”, v.v...

Thực hư ra sao? - Không thành vấn đề! Tâm trạng đa số dân chúng có thể xem giống như những thuyền nhân - vượt biển hay du ngoạn, vớ được mảnh gỗ nào dù mục nát hay không cũng cố bám víu lấy khi chiếc ghe/tàu tan vỡ vì bất kỳ lý do nào. Chính trong tâm trạng khắc khoải xung đột và dày xéo đó mà các Huynh Đệ trẻ phải đương đầu giữa hiện thực và lý tưởng của đời mình.

Sau ngày 30/4/75, anh em cựu học sinh và thân hữu thường đến trường Mossard chơi bóng rổ, bóng chuyền, hoặc chỉ để tán gẩu... chuyện 1001 về “vici”. Một số coi như có máu mặt kể lại những chuyện họ đã biết được qua sách vở lịch sử, hoặc ít ra được nghe kể lại, đại khái về sách Exodus mà số đông thích thú xem như là “bản anh hùng ca của dân Do Thái”, về những mẫu chuyện trong chiến tranh thế giới thứ hai, về câu chuyện “Đêm Động” tại Tokyo sau khi Nhật Hoàng không muốn con dân phải nếm thêm mùi đau khổ của bom nguyên tử Mỹ đã gieo xuống Hiroshima và Nagasaki, về những bộ phim lịch sử của Trung Hoa thời vua chúa quan liêu, v.v... Tôi cũng góp phần “kể chuyện” cho vui cửa vui nhà, dựa theo một bài nghiên cứu trong Readers Digest mà tôi đã đọc vài tháng trước 75:

“Sau khi đồng minh tiến chiếm Bá Linh, phá tan nền độc tài Đức Quốc Xã của Adolphe Hitler, Liên Xô lo gom góp chiến lợi phẩm chuyển về mẫu quốc - “hôi của” có hệ thống và hợp pháp - thì cơ quan tình báo Mỹ chú tâm săn tìm “chất xám” của nước Đức. Khi Staline nghe tin, đập bàn inh ỏi giận dữ ra lệnh: ‘Hãy săn bắt cho được 5 ngàn kỹ sư, khoa học gia tài giỏi của nước Đức!’ - KGB thi hành lệnh vượt quá chỉ tiêu: trên 5,000 kỹ sư đủ loại được đưa về làm việc cho Liên Sô, trong khi Mỹ chỉ thu gom được - mà phần đông là “tình nguyện tự trình diện” - khoảng 200 người”.

Tôi kể tiếp và nhấn mạnh: “Bài viết nhận xét kết luận rằng “trong khi hơn 5 ngàn kỹ sư bác học Đức nổ lực làm việc tại Liên Sô với hy vọng đạt thành tích cao để được trở về lại quê hương nước Đức, thì các khoa gia làm việc tại Mỹ mong ước sớm được vào quốc tịch Mỹ!”

Nói chuyện vui vẽ, cười cười tếu tếu, nhưng mọi người đều đồng ý một điểm: “Theo như ‘Đêm Động’ ở Tokyo, chúng ta có thể làm được như đâu đó tại Saigon, Gia Định đã xảy ra cho nhiều chú bộ đội, nhưng vấn đề không phải là ‘lật ngược thế cờ’ mà là sau khi đã thực hiện “Đêm Động”, AI sẽ là người lãnh đạo? Đảng Phái nào đứng ra lãnh nhận trách nhiệm đổi đời ‘lại’?”

Trong một ngày tĩnh tâm hằng tháng, Huynh giám tỉnh Lucien Quảng cố gắng trình bày và thuyết phục như vừa trấn an vừa khích lệ, dựa trên tinh thần Phúc Âm áp dụng thực tiễn cho lẽ sống theo tinh thần Lasan vài điễn cứ như “Thầy sai anh em đi như những con chiên vào giữa đám sói rừng...”, hoặc “Thầy không để các con mồ côi...” và kết luận bằng điển cứ sống động và tất yếu cho cuộc chiến: “...Thầy đã thắng thế gian!” Một Huynh trẻ tiếp lời chia sẻ: “Nhưng Thầy chí thánh cũng dạy chúng ta: ‘Đến thành nào mà người ta không chịu đón nhận nghe lời anh em, thì anh em ra khỏi thành đó, phủi bụi chân... để lên án thành đó’! Chúng ta có dám ‘phủi bụi chân’ và ‘lên án’ không?”

***

Vụ cháy nổ kho đạn Long Bình đêm mùng Một Tết Nguyên Đán năm 1976 gây xôn xao dư luận không ít trong dân chúng. Tại chợ Thủ Đức, có nhiều bác tài xe lam ba bánh sung sướng hứng khởi quá, nhảy lên trên mui xe la hét: “Tới rồi! tới rồi! tới luôn... bác tài!” Vài ngày sau, người ta không còn biết tông tích của những người này nữa. Từ sau vụ cháy nổ kho đạn này, rất nhiều tin đồn “top secret” được chuyền từ miệng này sang miệng khác, từ tai này qua tai khác về các tổ chức và phong trào và nhóm... chống cộng. Thậm chí còn khuyến khích nhau... ghi tên vào tổ chức này, phong trào nọ! Bí mật có một, mà “bật mí” có đến gấp mười gấp trăm lần hơn. Hầu như ai cũng biết đó là những tin “nhảm nhí”, nhưng ai cũng thích nghe, thích kể! Âu cũng là việc thường tình của “đám tù” trong ngục tù... vĩ đại trên toàn lãnh thổ đất nước, đằng sau bức màn sắt.

Huynh Đệ Lasan không ngoại lệ, dù biết là nguy hiểm, là tai vách mặt rừng. Câu chuyện đầu môi chóp lưỡi vẫn là điều “bật mí top secret”. Có Huynh Đệ không biết săn tin ở đâu cho biết tin sốt dẻo: Tướng Ngô Quang Trưởng “tái xuất giang hồ”, Tướng Ngô Dzu đang “điều binh khiển tướng” ở vùng Tây Ninh, vùng Thất Sơn, vùng 4 chiến thuật, vân vân và vân vân... Một ngày cuối tuần giữa tháng 7/1977, Huynh Hồng nói nhỏ với tôi: “Tối nay tướng Ngô Dzu sẽ đến và ngủ qua đêm với mình”. Tin “nóng hổi”! và lẽ tất nhiên “top secret”, chỉ có 3 Huynh Đệ trẻ biết mà thôi. Thú thật tôi chưa một lần gặp mặt tướng Ngô Dzu, có thể đã thấy hình ảnh trên báo chí nhưng không còn nhớ khuôn mặt ra sao. Khoảng 6 giờ chiều thứ bảy, một ông trung niên đi vào. Huynh Hồng ra đón tận cổng sau Đệ Tử Viện, đưa lên tầng lầu hai vào phòng bên cạnh phòng tôi.

Dáng người vừa vừa không cao không thấp, hơi ốm, tóc húi ngắn như... nhà binh. Tôi mường tượng như thấy “quen quen”, có lẽ giống thầy Thi dạy toán lớp MPC tại Đại Học Đà Lạt cuối thập niên 60. Thầy Thi cũng là giáo sư toán tại trường Võ Bị Quốc Gia Đà Lạt. Sinh viên gọi là Thầy Thi... khùng, vì lâu lâu nổi hứng sao đó mà không đem tài liệu sách vở dạy học, chỉ báo cho sinh viên biết là thầy để quên trên xe lam! - rồi giảng bài lung tung, ít sinh viên, nếu không muốn nói là chẳng sinh viên nào hiểu được... “Tướng Ngô Dzu” ăn cơm tối với chúng tôi, thao thao bàn về chiến thuật chiến lược bảo vệ “căn cứ Mossard”. Nào là đặt một trung liên trên sân thượng hướng ra cổng, nào là đặt một trung liên từ phòng Bố Đào hướng về sân trường Bổ Túc Văn Hoá Công Nông, v.v... Tôi thì tai nghe, nhưng lòng tự nghỉ: “Quái! làm sao mà ‘ông tướng này’ biết rõ ngỏ ngách nhà cửa của khuôn viên trường Mossard như vậy?”

Sau một đêm ngủ giường nệm ấm cúng, yên tĩnh, mới 5giờ sáng mà “ông tướng” đã vội vã lên đường... không hẹn ngày gặp lại! Tôi hỏi Huynh Hồng: “Làm sao ’vous’ quen biết ông tướng này? ‘Vous’ có chắc đó chính là tướng Ngô Dzu không?" [Năm 1990, tôi đến San Jose, gặp lại một số cựu học sinh nhắc lại cuộc đời binh nghiệp dưới quyền tướng Ngô Dzu, và giới thiệu cho tôi biết con ruột của vị tướng này, anh Ngô Dziễn, cựu học sinh trường Lasan Đức Minh. Tôi vội đến nhà thăm hỏi và được cho biết là tướng Ngô Dzu đến California tháng 5/1975, chưa bao giờ ra khỏi nước, và đã qua đời tại Los Angeles khoảng năm 1976. Sự ra đi của vị tướng này còn nhiều bí ẩn chưa được tiết lộ. Tôi đến bàn thờ, xem hình ảnh của vị tướng, và xác quyết chắc chắn rằng ‘ông tướng’ đến ăn cơm tối và ngủ qua đêm tại Mossard không phải là tướng Ngô Dzu.] Huynh Hồng gải tai cười trả lời: “thú thiệt ‘moi’ cũng không chắc đó là tướng Ngô Dzu, chỉ nghe người ‘có thẩm quyền’ trong tổ chức...” Huynh Hồng bỗng im bặt, tỏ vẽ bối rối - lỡ lời chăng? - rồi bỏ đi không một lời biện giải. Không lâu sau, Huynh Hồng đến gặp tôi, nói chuyện có phần thân tình, tin tưởng hơn và như thể để đền bù về sự việc chiều tối hôm qua. Huynh kể cho tôi “sự thật” (sự thật trong dấu ngoặc kép) vì nghe xong tôi cảm tưởng như là tiểu thuyết OS 07 - về cái gọi là “tổ chức” mà chính Huynh Hồng cũng không hề biết họ tên và xuất xứ, chỉ hoàn toàn tin tưởng nơi người em ruột tên Hạnh.

Hạnh được đi du học ở Mỹ cuối năm 1974, tốt nghiệp ngành thông tin - giải mật mã và mật mã hoá các tin tức hay lệnh từ ban chỉ huy, v.v... thuộc không quân. Đầu năm 75, Hạnh làm việc tại đài kiểm soát lưu thông không quân tại Tân Sơn Nhất. Sau 75, Hạnh học tập cải tạo 1 tuần vì chỉ khai là “binh nhì”, rồi “ẩn cư” trong gia đình, kiếm kế sinh nhai như mọi người. Một hôm đầu tháng 5/76, Hạnh đang nhâm nhi cà phê với người bạn tại quán Cà Phê Da Vàng, ông chủ quán cà phê đến hỏi:
- Hạnh còn nhớ những code của mật mã truyền tin trong quân đội không?
- Có giờ ôn lại chắc em nhớ.
- Tốt! Hôm nay em nhớ ôn lại tất cả các mật mã, nhất là mật mã thời chiến và thuộc lãnh vực Hàng Không Mẫu Hạm Mỹ nghe. Sáng mai, em có mặt tại đây 5giờ sáng, anh sẽ đưa em đi “làm việc”.

Hạnh vào một căn phòng trên gác, gặp một người trung niên có vẻ như cựu chiến binh. Không giới thiệu gì nhiều, bắt tay vào việc. Hạnh nghe tích tích tè tè... ghi nhận mật mã. Bỗng nghe tiếng súng nổ từ lầu dưới lên. Ông cựu chiến binh bị trúng đạn, trong khi vài thanh niên trên gác cũng như dưới lầu nổ súng trả lại. Ông cựu chiến binh nói với Hạnh: “Em sẽ bị bắt nhưng đừng lo! Khi nào người ta bảo em viết thư về nhà thì cứ viết bình thường, nhưng cứ trong mỗi hàng, em nhớ viết đậm từng chữ “Tự Do Dân Tộc”. Nhớ đó! Chú chắc không qua nổi rồi. Em nhớ khi được thả ra cứ trực tiếp liên lạc với anh chủ quán cà phê Da Vàng...”

Hạnh bị bắt, bịt mặt, đưa vào tù ở đâu không ai biết. Năm ngày sau, cai tù đến bảo Hạnh ngồi viết thư báo tin cho gia đình, rồi giao thư cho ông đem đi. Không biết thư có đến tay gia đình hay không, chỉ biết tối đó Hạnh bị bịt mặt đưa ra công trường Quách Thị Trang, chợ Bến Thành, rồi tự động tìm đường về nhà ở Hạnh Thông Tây. Ngày ngày vào sáng sớm, Hạnh đến quán cà phê nhâm nhi. Một hôm, ông chủ quán bảo Hạnh ra “ngồi chơi” và chỉ ra tay giúp đỡ “bác tài” khi có chiếc xe bò nào gặp trục trặc, như “bể bánh xe!”... tại một khúc quanh con đường dẫn về Gò Vấp. Từ sáng tới chiều tối, Hạnh đếm được trên 20 chiếc xe bò chở đầy rơm khô nhưng có vẻ nặng nhọc lắm. Hạnh cũng để ý thấy các chú “tài xế” như có vẻ thân thiện giơ tay chào cười vui thích thoả mãn. Sáng hôm sau, Hạnh tò mò hỏi, ông chủ cười nhưng nghiêm nghị đáp: “chú mày biết làm việc này thì chỉ biết làm, không được tò mò hỏi gì hết”, nhưng rồi cũng hóm hỉnh nói tiếp: “... sắt nặng lắm đó!”.

Một sáng dầu tháng 7/77, ông chủ quán cà phê giao trách nhiệm: “em ra quán cà phê Da Vàng trên đường Nguyễn Huệ. Từ 9 đến 10 giờ sáng, sẽ có người đàn ông mặc tây phục tay cầm một Samsonite vào uống cà phê. Em làm quen, ra hiệu [...] nói chuyện rồi đem Samsonite đó về đây.” Hạnh hồi hộp đến đường Nguyễn Huệ trước 9 giờ sáng, nhưng không dám vào quán cà phê Da Vàng, mà đứng đối diện phía bên kia đường theo dõi từng người vào uống cà phê ban sáng. Khoảng 9 giờ 15 thì quả thật có người đàn ông mặc tây phục tay, mang kiếng râm, xách Samsonite vào quán cà phê. Hạnh đợi thêm vài giây, đang băng qua đường thì kìa hai chiếc Honda chở bốn thanh niên khá vạm vở đến dựng xe ngay trước cửa quán cà phê. Người đàn ông như vừa trông thấy bốn thanh niên, chưa kịp ngồi, đã vội vã xách Samsonite đi nhanh ra cửa. Hạnh cảm nghỉ rằng “có chuyện lôi thôi” rồi. Hạnh chạy nhanh đến trước cửa quán hô to “ăn cướp! ăn cướp!” Khá đông dân chúng trên lề đường túa đến trước cửa quán, và trong cơn hỗn loạn, người đàn ông đã nhanh chạy thoát ra, lẽn giữa đám đông mất dạng...

Hạnh về quán cà phê báo cáo tình hình, ông chủ vỗ vai Hạnh cười mừng rỡ và nói: “chú mày khá lắm! tuy không đem được Samsonite về nhưng đã cứu được ‘anh Hai’.” Hai ngày sau, Hạnh nhận được một bao thư trong đó có 100 đồng và một mảnh giấy vỏn vẹn ba chữ “Cám Ơn Nhiều!”

Bỗng nhiên Hạnh “mất tích”. Huynh Hồng lo âu sốt vó, nhưng gia đình thì tỉnh bơ vì cho rằng Hạnh thường vắng mặt “không biết đi đâu”. Hơn một tuần sau, Hạnh cho biết “đã được đi học tập với trên 100 người tại vùng biên giới Cambodia. Sau tuần học tập, ‘Tổ Chức’ hỏi ai muốn lãnh một chức vụ nào từ tỉnh trưởng đến quận trưởng, nhưng tất cả đều tình nguyện ‘âm thầm’ củng cố giúp đỡ chính quyền mới”. Càng ngày Hạnh càng được sự tin tưởng của ông chủ quán cà phê. Một hôm, ông chủ quán dẫn đến khu vực Đất Thánh Tây, chỉ cho Hạnh “nhớ ngôi mộ này, ngôi mộ này, ... lập lại thử đúng không?” Hạnh ghi nhớ vị trí những ngôi mộ đã được chỉ. Ông chủ nói rất nghiệm nghị: “dưới đó là những ‘bao nylon lớn’, khi hữu sự sẽ dùng đến...” rồi dẫn đến sát cả chục hàng rào kẽm gai hướng cuối của phi đạo máy bay quân sự cũ. Ông chủ bày ra một bản đồ chi chít những điểm đỏ, vàng, xanh xen lẫn giữa các hàng rào, rồi nói: “Những điểm chấm màu là những nơi đã gài lựu đạn, mìn đủ loại. Chỉ có khoảng trống này là có thể cắt hàng rào cách an toàn. Chú mày hiểu rồi, phải không?”

Sáng sớm ngày 29/7/1977, Hạnh được lệnh dẫn 10 thanh niên đến Đất Thánh Tây, sẵn sàng “hành động” khi có lệnh. Mỗi tốp 2 người nằm sẵn nơi ngôi mộ đã được chỉ trước, hồi hộp chờ đợi. Gần 9 giờ sáng, Hạnh được lệnh “âm thầm nhưng nhanh chóng rời khỏi khu vực ‘tác chiến’, phân tán mỏng, không để lại dấu vết...” Hạnh nhanh nhẹn chạy về lại quán cà phê, thì ô kìa! bản hiệu “Cà Phê Da Vàng” không cánh mà bay, bàn ghế vẫn như cũ, nhưng không có dấu hiệu gì là quán cà phê, ông chủ biến đâu mất. Và kể từ ngày đó, không còn ai lui tới nhâm nhi cà phê tại đây nữa. Tại sao? Chuyện gì đã xảy ra? Bí mật cho đến nay vẫn chưa được bật mí.

Đầu tháng 11/1977, tin tức “rải truyền đơn” loan truyền nhiều nơi, và nhiều loại truyền đơn của nhiều phong trào, tổ chức “chống cộng” khác nhau. Thậm chí , có “tổ chức” giao nhiệm vụ “văn phòng thư ký” đánh máy “Chứng Minh Thư” gồm họ và tên, ngày sinh nơi sinh và chức vụ cho thành viên của tổ chức. Tôi tham gia vào công tác thư ký này, và từng đánh máy cả trăm “Thẻ Thành Viên”. Tuyệt nhiên tôi chưa bao giờ đánh máy một tờ truyền đơn.

***

Cuối tháng 11, cộng đoàn dự định tổ chức mừng lễ giáng sinh tại nhà nguyện Đệ Tử Viện. Tôi gom tụ một số cựu học sinh và thân hữu trong vùng làm ban nhạc cho đêm Giáng Sinh. Tôi sắp xếp chương trình tập dợt các bài ca Giáng Sinh, in ấn các bài hát trong thánh lễ đêm 24/12.

Ngày 8 tháng 12, tôi về gia đình lo tang lễ cho người cha thân yêu vừa qua đời, mãi cho đến ngày 23/12 tôi trở về Thủ Đức. Trong thời gian tạm vắng này, tôi khuyến khích ban nhạc tiếp tục dợt chuẩn bị cho ngày “Bình An Dưới Thế Cho Người Chúa Thương”, còn các bài hát thì đợi tôi trở về sẽ in ấn sau. Về đến nhà sáng 23/12, tôi thấy phòng tôi bị lục lạo tùm lum... Bao nhiêu giấy tờ, giấy carbon, máu đánh chữ, máy in ronéo Getsterner biến đâu hết. Huynh Hà qua gtìm tôi cho biết: “ Tin buồn và lo sợ lắm ‘vous’ ơi! Tiến bị bắt rồi! Tụi ‘moi’ đốt hết các giấy tờ, giấy carbon trong hộc bàn ‘vous’, cả giấy stencil để in các bài hát cho đêm No-en. Máy đánh chữ và máy in ronéo cũng đem đi... tẩu tán hết!” Thì ra ngày 10 tháng 12, Huynh Nhơn đem một tờ truyền đơn của “tổ chức liên tôn chống cộng” do linh mục Vàng, dòng Chúa Cứu Thế làm chủ tịch, nhờ Huynh Pierre Thắng đánh máy rồi in thêm 200 bản. Mọi chuyện đều được tiến hành “hoàn toàn bí mật” trong phòng của tôi, với sự hiện diện của Huynh Nhơn, Huynh Hồng, Huynh Thắng và em Dương Hoàng. Huynh Nhơn lãnh nhiệm vụ trao cho thân chủ, Huynh Hồng giữ một bản trao cho Huynh Đào, em Hoàng lén lút giữ một bản “để khoe” với các bạn, nhưng lại lọt vào tay em Tiến.

Gia đình thầy hiệu trưởng trường phổ thông cấp 2&3 Thủ Đức ở trên tầng lầu thứ 3. Thầy có thói quen sau cơm sáng thường đứng “hít hít thở thở thở” trên hàng ba, hướng về phía dãy nhà cầu sau trường. Vào một sáng thứ hai, vài phút trước khi học sinh sắp hàng vào lớp, thầy thấy một em đánh rơi một mảnh giấy trắng xếp làm tư. “Học sinh thường bất cẩn lắm!” thầy vừa hít hít thở thở thở vừa nghĩ như vậy.
Tất cả học sinh đã vào lớp, thầy hiệu trưởng vào văn phòng, xem qua thời khoá biểu và chương trình làm việc trong ngày. Một em học sinh mang khăn quàng đỏ hớt ha hớt hải chạy vào lắp bắp trình: “Thưa thầy hiệu trưởng, cháu lượm được một tờ giấy tuyên... tuyên truyền... phản... phản động”. Thầy hiệu trưởng ngước mắt nhìn và giơ tay lấy tờ giấy trắng xếp làm tư. Liếc mắt đọc nhanh, nét mặt thầy bỗng trở nên đanh lại, giận dữ hỏi: “Cháu lượm được ở đâu?”
- Dạ trên đường ra nhà cầu
- Được! Tốt! Cháu trở về lớp học đi.

Thầy hiệu trưởng vừa gọi điện thoại báo cáo ty công an, vừa đăm chiêu hồi tưởng những sự việc vừa xảy ra. A! thầy nhớ ra rồi: vài phút trước khi vào lớp, một học sinh đã đánh rơi mãnh giấy trắng này. Nhưng là đứa nào? - Lớp mấy? - Gương mặt ra sao? Thầy ôm đầu suy tưởng lại khung cảnh lúc thầy bắt gặp mảnh giấy trắng rơi xuống đất. Bỗng thầy đứng bật dậy, đi nhanh ra khỏi văn phòng, miệng lẩm nhẩm “áo sơ-mi dài tay màu xanh lợt, tay phải mang băng vải đen khá lớn bản”.

Một tốp 5 công an cũng vừa đến, súng ống đầy người. Thầy dẫn công an đến mỗi lớp. Các em học sinh kinh hãi, há hốc miệng trợn mắt nhìn như thể thấy công an đang chỉa mũi súng vế phía mình. Thầy hiệu trưởng trừng mắt nhìn từng em một. Hết phòng lớp này qua phòng lớp khác. Đến lớp 12, thầy chỉ ngay vào em Đỗ Tiến, hét lớn: “tên này! ra đây!” Em Tiến run rẩy đi ra, 5 tên công an hung tợn hộ tống. Từ lúc đó không còn thấy em Tiến đâu nữa.

***

Mặc dù biến cố em Tiến bị bắt giam và coi như biệt tích đã 2 tuần qua, cộng thêm vài biến cố có vẻ như để “cảnh cáo” đã xảy ra trước ngày vui mừng trọng đại, nhưng Anh Chị Em và Thân Hữu LaSan quyết tâm tụ họp để, một lần nữa, “Vinh Danh Thiên Chúa trên trời”, và nhờ đó mà chia sẻ hân hoan đón nhận “Bình An dưới thế cho người Chúa thương” tại nhà nguyện Đệ Tử Viện.
Ngót 200 người đã vang vang ca hát Đêm Đông... lạnh lẽo Chúa sinh ra đời, Đêm Thánh vô cùng, Trời hân hoan, đất tưng bừng vui ca, Cao Cung lên, v.v. Tôi vẫn còn nhớ mãi hai (2) điều xảy ra trong Thánh Lễ hôm đó:
1. Lúc chúc Bình An cho nhau, trong khi ban nhạc chơi bài Jingle Bells... tươi vui ngót 5 phút, anh chị em tay bắt mặt mừng, đôi mắt rạng rỡ cười tươi, miệng mĩm cười êm ái thì thào : “chúc anh/chị/em Bình An của Chúa Giáng Trần”, và ai ai cũng đi đi lại lại gặp nhau, bất kể già trẻ, trai gái, quen biết hay không quen biết = ôi! cảm động làm sao!
2. Sau Thánh Lễ, hai em nữ sinh người Tàu đến chúc mừng No-en cho tôi, và với giọng tuy xúc động nhưng rạng rỡ vinh hạnh nói với tôi: “Em xúc động và sung sướng quá Frère à! Frère biết không? Em thấy nhiều người vui tươi sung sướng tiến đến gần linh mục, rồi nhận miếng bánh gì nho nhỏ, rồi hân hoan nuốt lấy có vẽ rất hạnh phúc và hãnh diện. Em không có đạo nên không biết là gì. Bỗng dưng, hết người đến nhận bánh rồi, vị linh mục nhìn qua nhìn lại, xong tiến đến hàng ghế đầu, và tuần tự phát cho người này đến người kia chiếc bánh đó. Ai cũng đứng dậy giơ hai tay trịnh trọng đón nhận. Đến trước mặt em, em vẫn ngồi, vì không biết làm sao? Vị linh mục đưa cho em một chiếc bánh trắng, em lúng túng, nhưng trong phút chốc, tự nhiên em đứng bật dậy và giơ hai tay đón nhận chiếc bánh. Em run run, bỏ vào miệng, nuốt... Em cảm thấy hết run, nhưng vui thỏa thế nào đó... Bây giờ em còn cảm thấy niềm vui kỳ lạ = em không còn sợ, trái lại rất an tâm, sung sướng...” Tôi nắm lấy tay hai em, miệng lắp bắp : “Bình An cho hai em. Chúa thương hai em nhiều...”
Sau Thánh Lễ, trên dưới 10 em học sinh vui sướng cùng bàn với cộng đoàn Huynh Đệ Lasan, thưởng thức món cháo gà... đại dương và vài miếng bánh nhỏ, để gọi là “ăn réveillon” chúc mừng Sinh Nhật thứ 1977 của Hài Nhi Giêsu.

***

Cuối tháng 12/77, tôi được gởi đi công tác thị sát tại chỗ diễn tiến công trình xây dựng và sửa chữa các cầu sắt trong khu vực tôi trách nhiệm : từ cầu Đà Rằng đến Phan Thiết. Đến Phan Rang, anh tổng đốc công trường tương đối trẻ đón tiếp. Tôi đưa các giấy tờ hồ sơ về kế hoạch yêu cầu vật tư để thi công cũng như chi phí dự liệu của mỗi phần gồm vật tư và tiền công nhân viên, v.v...
Anh chăm chú viết ra những con số... thuộc lòng. Tôi ngạc nhiên hỏi:
- Làm sao anh nhớ hết những con số chi tiết như vậy?
Anh cười đáp: “Tụi nó nằm trong trí tôi rồi!”
- Tôi chịu thua! trí nhớ tôi kém lắm ![Khuyết điểm lớn nhất của tôi là trí nhớ kém, nên các môn học thuộc lòng ít khi tôi đạt được trung bình. Khi thi BAC phần oral về Sử-Địa nước Pháp, tôi xếp hạng tất cả tài nguyên, sản xuất của Pháp là “hạng nhất thế giới!” đến độ ông giám khảo phải thốt lên: “mais c’est trop!” rồi ông xem phiếu điểm năm học của tôi, ông cười hỏi: “Anh không thích học Địa Lý phải không?” - Tôi mỉm cười lắc đầu. Ông cho tôi 10/20!]
- Cả ngày tôi ‘chơi’ với những con số này nên không thành vấn đề! Anh yên tâm đi! Hay là anh để các tài liệu kế hoạch đây rồi ‘đi chơi’ cho đúng nghĩa “công tác xã hội xã-hội-chủ-nghĩa của cán bộ cao cấp”!

Tôi ngạc nhiên nhìn anh, anh tủm tỉm cười hóm hỉnh, chớp chớp đôi mắt... đồng loã như thể “biết nhau quá mà!” Tôi lợi dụng dịp này chạy ra Nha Trang thăm Huynh Đệ tại cộng đoàn Sablon, gặp Huynh Anicet Tân tay xách một cái cân chuẩn bị lên đường đi “làm việc”. Tôi tò mò đi theo và trò chuyện, kể lại những gì đã xảy ra cho các trường và Huynh Đệ Lasan vùng Saigon. Huynh Tân hóm hỉnh cười: “Thống nhất rồi mà! - còn nhớ vụ ngâm thơ bài ‘dép râu của bác’ không? Cùng một khuông thì chạy đâu cho thoát ánh mặt trời!” Huynh Tân đến nhà ga xe lửa Nha Trang đúng giờ xe lữa đến từ Hà Nội, Saigon hoặc Huế để cho khách hàng buôn bán “mướn cân” hoặc “cân thuê” những kiện hàng trước khi buôn đi bán lại. “Bây giờ, mình chỉ còn cách này... là kế sinh nhai !” Huynh Tân buồn buồn tủi tủi tâm sự. [Huynh Anicet Tân may mắn vượt biển thành công, được định cư tại Philadelphia với các Huynh Fortunat Phong và Cosmes Tuân. Nhưng vì Huynh Tân “ra đi” không xin phép Huynh trưởng vùng Nha Trang, Huynh Gaston Thọ là người đã công khai ra lệnh “tất cả Huynh Đệ Lasan vùng Nha Trang KHÔNG được vượt biển, nếu vượt biển thì phải ra khỏi dòng”, nên Huynh Tân phải hồi tục, do lệnh của tôn huynh tổng quyền Jose Pablo từ Roma qua báo cáo của huynh trưởng Gaston. Tránh vỏ dưa gặp vỏ dừa! Thật đáng tiếc. Sau này các Huynh Anthony Thành, John Mai Trọng... cũng gặp rắc rối tương tự, nhưng nhờ tôn huynh tổng quyền John Johnston kế nhiệm can thiệp, và hiện đang định cư tại Baltimore, MA và Santa Fe, LA.]

Sáng hôm sau 31/12/77, tôi rủ hai bạn đồng nghiệp đi tắm nước suối Vĩnh Hảo “nguyên chất” trực tiếp bơm từ nguồn suối lên. Đã thiệt! Trưa hôm đó, tôi “làm việc” với anh tổng đốc công trường. Anh tâm sự: “Làm việc với mấy ‘ông nội’ này thật là phải giả điếc làm ngơ. Ví dụ: trước khi thi công đổ xi-măng vào mố trụ cầu, mình phải đóng khung gỗ, phải không? Thế mà một “quan thanh tra” ngoài Bắc vào cùng với một chuyên viên cố vấn người Liên Xô thấy tôi hướng dẫn nhân công đóng khung, liền bảo tôi: ‘này anh làm gì đó?’ Tôi chỉ tay vào mố trụ sắp đổ xi-măng trả lời: ‘đóng khung để đổ xi-măng!’ Ông ta lớn tiếng chắc chắn như đinh đóng cột: ‘cần gì mà tốn kém thời giờ, tốn gỗ và công làm như vậy! Cứ việc đổ xi-măng vào rồi lấy tay ếm cho chắc là... tốt lắm rồi!’ Anh thấy đó! Nếu không vì kế sinh nhai chắc tôi bỏ đi lâu rồi!”

Chiều tối, chúng tôi đi rảo quanh làng hoang vắng, tìm đến một túp nhà tranh gặp hai vợ chồng luống tuổi người chàm, đưa tiền nhờ làm hộ một con gà gọi là mừng La Saint Sylvestre (đêm giao thừa Tết Dương Lịch). Trong “bữa tiệc giao thừa” có hai ông bà tham dự, tôi hỏi “tại sao xung quanh đây không có nhà cửa, không ai ở hết?” Ông đáp: “Thật ra vài năm trước, có vài gia đình người Việt đến làm nhà ở, họ đào giếng tìm nước, nhưng đào được 1, 2 mét thì... đâm ra chết! Người này kế tiếp người khác đào giếng, nhưng cũng đâm ra chết. Sợ quá, không ai dám bén mản tới khu vực này nữa!”

Tôi trở về Thủ Đức ngày 2/1/1978, coi lại giấy tờ “kế hoạch và thi công” chuẩn bị báo cáo tình hình xây dựng 10 cây cầu sắt cho công ty 471.

***

Chiều ngày 2/1/1978, sau giờ kinh tối, Huynh Đệ quay quần bên nhau tán gẩu vài chuyện vui trong ngày. Bỗng anh công an khu vực vào thăm. “Các anh yên tâm!” anh ta nói. ”Đầu năm Dương Lịch vào thăm anh em chút cho vui, mừng năm mới đó mà!” Huynh Đào giữ hết các hộ khẩu trong nhà, vội lên phòng đem xuống trình - và không quên “bao lì xì năm mới”. Anh công an khu vực lật lật xem từng hộ khẩu, hỏi thăm vài tên trong danh sách còn ở đây không... Huynh Đào khá nhanh nhẹn trả lời “Có!” hoặc “À, đầu năm mới các em vềthăm gia đình, ngày mai trở lại sớm”, v.v...

Đến sổ hộ khẩu cuối cùng, anh công an lên tiếng : “À, đây rồi! có anh Dương Hoàng ở đây không?” Huynh Đào cũng nhanh nhẹn trả lời: “Em Dương Hoàng cũng về gia đình ăn Tết Dương Lịch; chắc là ngày mai trở về sớm!” Anh công an cám ơn Huynh Đào dã “lì xì” và cầu chúc mọi người sức khoẻ dồi dào trong năm mới, rồi ra về.

Vì suốt ngày 3/1, Huynh Hồng bận đi thủy lợi nên tôi dặn Huynh Nhơn kêu tôi dậy sớm để cùng đi làm “lơ xe đò”. Khi thức dậy thì Huynh Nhơn đã đi, có lẽ thấy tôi mệt và ngủ ngon sau tuần đi công tác nên để tôi nghỉ dưỡng sức ở nhà.

Sáng hôm đó, tôi đang đứng trên hàng ba trước phòng chuẩn bị đi làm việc tại Công Trình 471, thì một chiếc LaDalat tiến vào cổng sau Đệ Tử Viện. “Cô” tài xế - dáng người mãnh khãnh, ra khỏi xe hỏi tôi:
- Xin lỗi anh, đây có phải là Lasan không?
- dạ phải!
- xin cho gặp anh Nhơn Dennis
- dạ anh Nhơn đi “lơ xe đò” rồi!
- chừng nào về?
- dạ không biết rõ lắm, thường thường khoảng 7, 8 giờ tối.

Một bà trên dưới 50 với thân hình khá “bồ tượng” ngồi ở ghế sau bước ra khỏi xe, hỏi với giọng có vẻ hống hách:
- bến xe đò ở đâu?
- đâu ở Phú Thọ, Bến Xe Vùng Kinh Tế Mới thì phải...

Bà nói to nhỏ gì với cô tài xế, chỉ thấy cô gật gật đầu, rồi bà bước vào ngồi trong xe. Cô tài xế nhìn tôi nói:
- Khi nào gặp anh Nhơn, nhờ anh nhắn lại “đi gặp cô Minh Hương. Gấp lắm!” Bây giờ tôi đi ra bến xe đò tìm anh Nhơn thử có gặp không. Cám ơn anh!

***

Tôi qua công trình 471 làm báo cáo về chuyến công tác kiểm soát thiết kế 10 cây cầu sắt tuần trước, mà lòng cứ bồi hồi suy nghĩ về chuyện sáng nay. Thay vì ăn cơm trưa bên sở làm, tôi chuồn về nhà ăn cơm trưa với Huynh Đệ.

Huynh trưởng Ánh đang nằm nghỉ bệnh cảm cúm, Huynh Hồng đi thủy lợi, Huynh Nhơn đi “lơ xe đò”, Huynh Phúc đi làm ở công ty công trình 471, các Huynh Đệ khác đi làm ăn đâu đó, các em đệ tử đi học chưa về, chỉ còn huynh Đào ở nhà.

Khoảng 1giờ trưa, Huynh Đào và tôi đứng ngay chỗ tôi nói chuyện với hai người đàn bà sáng nay, bàn tán tại sao gặp anh Nhơn “gấp lắm” như vậy? Họ là ai? v, v... Chúng tôi cũng không quên việc em Tiến bị nhốt ở đâu? và bàn luôn về nội dung của truyền đơn. Chiến, một bạn học cùng lớp với em Thắng Hồ hé mở cổng sau Đệ Tử Viện, gặp thấy chúng tôi, hốt hoảng hỏi:
- Thưa Frère, anh Thắng, Minh, Thành,... về chưa?
- chưa! không phải đi học về cùng lúc với em à?
- Frère ơi, em vừa nói vừa nhìn láo liên, các anh đệ tử bị bắt tại trường lúc 10 giờ sáng nay rồi!

Nói xong em hốt hoảng bỏ đi thật nhanh... Chưa được một phút sau, xe LaDalat tiến vào cổng, theo sau 2 chiếc molotova đầy công an trang bị súng ống tận răng. Hai chiếc molotova đứng lại chặn ngay lối ra vào cửa cổng, công an nhảy xuống, chạy bao quanh bức tường...

“Giờ đã tới!” Tôi nói với Huynh Đào, và xin Huynh Đào về phòng trước, “để con xuống gặp họ”.