Các Dộng Đoàn Tân Cang và Phú Sơn

Khoảng năm 1970, tỉnh dòng Saigon tậu mua hai khu đất tại Phú Sơn (khoảng 10 mẫu tây) cách Saigon 39km, và Tân Cang (khoảng 30 mẫu tây) cách Saigon 42km.

Trong khu đất Phú Sơn đã có sẵn một ngôi nhà xây gạch, 3 phòng ngủ. Cây ăn trái như mít, khóm (thơm), chuối bao quanh nhà, phần còn lại trồng khoai mì, giây lang, và phần lớn là cây cỏ ống để biến chế thực phẩm gia súc. Bên cạnh khu đất này là trại nuôi heo khá lớn. Đi sâu vào trong khoảng 3km là khu vực Tân Cang còn rất hoang vu, và chỉ trồng cây cỏ ống để chế biến thực phẩm gia súc.

Từ thập niên 60, khi chiến dịch “giải phóng miền Nam” bùng nổ, chính phủ miền Nam không ngừng lên án quân xâm lược là “chiếm đất dành dân”. Sau “đại thắng mùa Xuân”, vấn đề không còn là “dành dân”, chỉ còn “chiếm đất” - nhưng “chiếm đất” ở đây không còn ý nghĩa là “đất... chùa” mà là “đất tư nhân”.

Tại Phú Sơn, gia sản đầu tiên bị tước chiếm là do ban điều hành trại heo, tiếp đến là đất đai quanh vùng do các gia đình “cách mạng” = nhà mọc lên như nấm, và vì vậy mà từ 10 mẫu tây thuộc sở hữu của dòng Lasan “tự động thu gọn” còn lại chưa đầy 3 mẫu tây. Phần đất ở Tân Cang cũng theo đà “tiến nhanh tiến mạnh” đó mà thu gọn, còn lại chưa đầy 5 mẫu tây...

Trong buổi họp đầu tiên lúc 1giờ chiều ngày 30 tháng 4 năm 1975, Huynh giám tỉnh không đề cập gì đến việc thành lập những cộng đoàn mới tại Phú Sơn và Tân Cang. Khoảng một tuần sau, gia đình người em của Huynh giám tỉnh, gia đình chú An gồm gần 10 nhân khẩu, ngỏ ý xin một phần đất nho nhỏ tại Tân Cang để “ẩn cư”. Ngôi nhà tranh được cất lên, bao quanh bởi những giàn bầu, bí, luống khoai... Ý tưởng thành lập cộng đoàn “kinh tế mới” nẩy sinh. Vấn đề là nhân sự.

Cộng đoàn Phú Sơn xem ra dễ thành lập hơn vì đã có sẵn ngôi nhà, vườn cây ăn trái. Huynh Hubert Huy tình nguyện và được chỉ định làm huynh trưởng. Huynh Ignace Hùng nhảy vào nhập cuộc. Nghệ sĩ tính (đặc biệt về nhạc lý và nhạc cụ) của Huynh Ignace Hùng thu hút các bạn thanh thiếu niên quanh vùng, và từ đó nghi thức phụng vụ tại nhà thờ Phú Sơn ngày càng sinh động.

Kế sinh nhai của hai Huynh Đệ là làm vườn, theo đúng nghĩa của “vùng kinh tế mới”. Tuy nhiên, với khả năng Pháp văn của Huynh Hubert, học sinh xa gần vùng Phú Sơn “tầm sư học đạo” chuẩn bị hành trang lên đường được bảo lãnh đi Pháp, hoặc có ý đồ [nếu vượt biển thành công] sẽ xin định cư ở Pháp.

Riêng tài âm nhạc của Huynh Ignace, học biết cách gảy đàn guitar, nghêu ngao vài bài ca “ướt át” cũng là niềm vui xoa dịu bớt thương đau... cũng là niềm ước mơ của “ca đoàn” nhà thờ Phú Sơn và nhiều thanh thiếu niên.

Một đêm không trăng không sao, Huynh Hùng đang dạo đàn với 3 em học nhạc, một tốp công an vào xét nhà. Hộ khẩu hợp lệ, có tên Huynh Huy và Hùng, còn 3 em thì công an bảo ra về ngay, “không được đi chơi đêm như vậy!” Một anh công an chăm chú đọc hộ khẩu, bỗng ngước mắt nhìn Huynh Hùng, hỏi:
- Anh tên là Hùng?
- Phải! Nguyễn Công Hùng
- Anh theo tôi ra đồn công an!

Huynh Hùng đi theo công an, không hẹn ngày về. Phải chăng sự “hấp dẫn tuổi trẻ”, nói cách khác “ảnh hưởng trên tuổi trẻ”, là một tai họa cho Huynh Ignace Hùng? [Hơn một năm sau, Huynh Hùng được thả tự do với một mảnh giấy ghi rõ “bị bắt lầm vì người trùng họ và tên”.
Huynh Hùng về lại cộng đoàn Phú Sơn. Một thời gian sau, được Huynh Vital Quang [giáo sư đại học Kiến Trúc nhờ có liên hệ với gia đình cách mạng] giới thiệu theo học và tốt nghiệp đại học Kiến Trúc. Huynh Hùng đã kiến trúc xây dựng nhiều cơ sở cho tỉnh dòng Lasan và nhiều dòng tu khác. Vì một lý do riêng, Huynh Hùng đã xin hồi tục, nhưng tâm tình “Huynh Đệ Lasan” vẫn là mối dây thắt chặt, khó đứt đoạn.] Còn một mình Huynh Hubert Huy trong căn nhà Phú Sơn, liệu có nguy hiểm cho tính mạng của Huynh không?

Huynh giám tỉnh kêu Huynh Huy về Mai Thôn, tạm thời để căn nhà Phú Sơn trống vắng “đợi thời cơ tốt lành hơn”.

“Thời cơ” đã tới! Vào khoảng tháng 7 năm 1976, một thông tư của chính phủ [không được công bố, nhưng chỉ thị cho các hiệu trưởng truyền lệnh lại cho giáo viên] “Linh mục, hãy về nhà thờ; Nam Nữ Tu Sĩ, hãy về Tu Viện = trả lại trường sở cho xã hội xã-hội-chủ-nghĩa!” [Thông tư của chính phủ ký vào giữa tháng 7/76 (mùa hè), mãi đến đầu tháng 12/76 (năm học 76-77 xem ra đang tiến hành tốt đẹp), hiệu trưởng La Thế Dũng mới công bố trong một buổi họp tất cả giáo viên và nhân viên trường Phổ Thông cấp II&III Thủ Đức: “Nhà Nước chúng ta là Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam, vì thế tất cả là của xã hội, của toàn dân, không thể là của một tư nhân hoặc đoàn thể tư nào, đúng như lời Bác dạy: ‘con người vốn quí của xã hội’... Vì thế, công nhân viên, giáo viên phải là người của xã hội, theo chủ nghĩa xã hội, nếu không phải bị đào thải....]

Thế là đa số Huynh Đệ Lasan “được” mang hỗn danh “mất dạy" [Đối với Huynh Đệ Lasan, đã hơn 300 năm, việc dạy học, giáo dục tuổi trẻ là một lý tưởng, một sứ mạng cao đẹp đáng cho mình dâng hiến trọn đời - một cách vô vị lợi - để phục vụ giáo dục tuổi trẻ, nhất là tuổi trẻ kém may mắn về mọi phương diện. Nay bị tước đoạt lý tưởng và sứ mạng cao đẹp đó, nên đành “được” mang hỗn danh “mất dạy!”] "vô lương" [Thành thật mà nói, hầu hết tất cả các Huynh Đệ Lasan - ngoại trừ vài Huynh Đệ được giao nhiệm vụ thủ quỹ, hoặc sổ sách chi thu của trường, của dòng - không một ai biết “ký check” là gì... Sau 75, sứ mạng giáo dục bị coi như là “một nghề” - nghề thì có lương, dù chỉ 30đồng(mới)/tháng!]. Âu cũng là “thời cơ tốt lành” để tăng cường và gìn giữ cơ sở Phú Sơn.

Sự thành công của gia đình chú An trong việc thích nghi với nếp sống “vùng kinh tế mới” khiến huynh giám tỉnh liên nghĩ đến việc thành lập cộng đoàn Tân Cang. Một số Huynh trẻ được đề nghị thử khai phá vùng đất hoang sơ này. Huynh Simon Hổ xung phong và được bổ nhiệm làm huynh trưởng. Các Huynh Joseph Triển, Long, Của, Bách... nhập cuộc. Huynh giám tỉnh đề nghị các Huynh Albin Minh, Médard Thiện và Épiphane Quang tăng cường.

Việc đầu tiên phải làm là dựng một nhà tranh vách đất, đào một cái giếng, và tiếp đến là ra công khai phá trồng trọt, chăn nuôi. Đất ở Tân Cang là đất gò, nghĩa là mùa mưa thì bùn như đất sét, mùa khô thì đất cát khô cằn. Lợi dụng con suối “phì nhiêu màu mỡ... phân heo” từ trại heo trên Phú Sơn chảy xuống, trồng trọt bên bờ suối các loại hoa mầu như cải, bầu, bí, bắp, đậu xanh, đậu nành, v.v... cũng là kế sinh nhai tạm được. Huynh Hổ có tài chăn nuôi: heo, gà, thỏ, v.v... cũng tạm cung cấp ít thịt cho Huynh Đệ.

Huynh giám tỉnh giúp chút vốn liếng tậu được hai con bò, Huynh Médard trách nhiệm bảo quản chăn nuôi ngày ngày đi cắt cỏ nuôi bò. Hai con bò này tăng gia sản xuất nhiều cách thức: cày xới đất để trồng bắp, đậu; Huynh Triển học nghề “đi cày thuê” cho những hộ xung quanh, kiếm thêm ít tiền mặt để cung ứng đèn dầu, đèn sáp, mua bình accu khá mạnh để thắp được 6 đèn 6V cho việc kinh sáng, tối của cộng đoàn... và có tiền đi charge accu khi điện năng giảm nhiều.

Cuộc sống tạm yên ổn. Nhưng buồn! Quả buồn thật, nhất là đối với các Huynh Đệ đã trên 5, 10, 20 năm ngày ngày sống giữa, sống với, sống cho học sinh trong lớp, trên sân chơi... Đâu đâu cũng vang tiếng reo cười, lắm lúc phá bỉnh nhưng... dễ thương!

Sau vài tháng, hai Huynh Albin và Epiphane xin rút lui, nhập cộng đoàn Lasan Đức Minh. Các huynh trẻ “đi đâu mất bóng” [nghe đâu đã “đến nơi” yên lành sau bao chuyến đi vất vả]. Huynh trưởng cũng không chịu nỗi cảnh cô đơn buồn chán, xin hồi tục và lập gia đình. Còn lại Huynh Médard ngày ngày chăn bò, nhưng sau một năm, vì sức khoẻ quá yếu kém, xin nhập cộng đoàn hưu dưỡng Mai Thôn, và cuối cùng đã qua đời thảm thương “cùng chung và liên kết với 5 Anh Em đồng môn” trong vụ toà nhà sát bờ sông chìm sâu trong lòng nước ngày 25/5/1989.

Huynh Joseph Triển kiên trì ngày thì đi “cày thuê”, ngày thì lủi thủi một mình vun xới vài luống khoai, trồng vài cây rau cải... quyết tâm chờ “ngày mai trời sẽ sáng”.

***

Cộng đoàn Lý Trần Quán được thành lập ngay sau biến 30/4/75, gồm huynh trưởng Bruno Bằng, các Huynh Philippe Hảo, Antoine Đông và Jean Baptiste Nhơn (Nhơn nhà thương). Cuộc sống tương đối sung túc thoải mái, so với các cộng đoàn khác - có thể có qưới nhân tiếp tế. Huynh Antoine Đông và Nhơn đồng loạt xin hồi tục, nhưng vẫn giữ mối giao hảo với Huynh Đệ Lasan, cách riêng với cộng đoàn Lý Trần Quán. Một khoảng thời gian sau, Huynh Philippe Hảo xin hồi tục, lập gia đình với cô “cựu học sinh” có gia thế khá lớn tại thành phố. Huynh Bruno Bằng đành xin về nhà giám tỉnh ở 53B Nguyễn Du, và qua đời tại đây ngày 28/12/1993.

***

Sau chuyến vượt biển chẳng những thất bại mà còn mất luôn chiếc xe đạp course quí giá ở Phú Quốc, Huynh Roland Anh với biệt tài “cưa lọng”, nghĩ ngay đến việc tìm một căn phòng tương đối rộng rãi để mở tiệm “Mỹ Thuật Cưa Gổ”. Huynh giám tỉnh chấp thuận để Huynh Anh dùng dãy phòng bên phải từ cổng chính trường Taberd đến nhà giám tỉnh. Huynh Anh đã khôn khéo xin mở một cửa ra vào và tậu được một địa chỉ mới: 53A Nguyễn Du. Huynh còn khôn khéo xin cho mình một hộ khẩu riêng tại địa chỉ đó.

Huynh Paul Hậu theo gương Huynh Anh chiếm được một phòng phía trái, kế phòng của các vị tuyên úy trường Taberd thời trước 75. Một khoảng thời gian sau, Paul Hậu hồi tục, và không biết ai “đỡ lưng” mà kiếm được việc làm thật “thơm”: thanh tra kinh tế khâu vận tải lương thực tuyến đường suốt từ Nha Trang vào thành phố Hồ Chí Minh.

Huynh Grégoire Tân, một người bạn rất thân cùng khoá cùng lớp, và một số cựu học sinh yêu thích nghề cưa lọng nhập cuộc hợp tác với Huynh Anh trong công việc làm ăn. Thành quả tốt đẹp và coi như một cộng đoàn mới được thành lập, tự túc tự cường về mọi mặt. Thỉnh thoảng tôi có dịp ghé chơi, và lâu lâu cũng “kiếm” được vài chục đúng “giờ hoàng đạo” với một nhóm “trước mua vui sau làm nghĩa”!

Thỉnh thoảng Huynh Simon Tùng cũng ghé vào hợp tác với Huynh Anh để coi như là “kiếm chút cháo” góp phần vào cuộc sống của Huynh Đệ tại cộng đoàn Taberd. Sau một chuyến “thử thời vận” với một em học sinh có gia đình trước kia từng “nuôi dưỡng và che đậy tông tích cho Lê Duẩn” hoàn toàn thất bại và 2 thầy trò phải lênh đênh trên biển cả suốt 10 tiếng đồng hồ nhờ miếng váng ghe thuyền tan vỡ, Huynh Simon thề quyết “xin chọn nơi này làm quê hương, dẫu cho khó thương!”

Năm 1982, Huynh Anh xin hồi tục và lập gia đình với cô thợ may. Bảng “Mỹ Thuật Cưa Gỗ” được thay thế bằng bảng “Tiệm may Anh”. Nghề cưa lọng nghe đâu không còn hợp thời nữa.

Một sự dằng co về sở hữu phòng ốc đã diễn ra. Với hộ khẩu chính thức ở 53A Nguyễn Du, gia đình anh Anh còn có thể di chuyển đi đâu được? Trường hợp anh Paul Hậu thì cũng tương tự, nhưng anh Paul Hậu đã “bán” bớt một phần khá lớn cho các công ty hoặc tư nhân làm văn phòng thương mại.

Xem ra “của César thì hãy trả cho César, của Thiên Chúa thì hãy trả cho Thiên Chúa” không còn rõ nghĩa. Ai là César? Ai là Thiên Chúa?

Phải chăng “Hộ Khẩu” là câu trả lời thích đáng nhất?

***

Cộng đoàn Diaspora

Ngay trong buổi họp trưa ngày 30/4/1975,Huynh giám tỉnh Lucien đã hợp thức hoá một lối sống cộng đoàn Huynh Đệ La San... mới: cộng đoàn diaspora gồm những Huynh “tu tại gia”. Mỗi Huynh có kế sinh nhai riêng để góp phần chi phí với gia đình mình. Tuy nhiên, không phải ai cũng có khả năng “góp phần” vào việc chi thu cho gia đình mình, nhất là các Huynh ít nhiều cao tuổi [Như trường hợp hai Huynh anh em ruột Léonard và Robert. Tuy gia đình khá giả tại Lái Thiêu với vườn cây ăn trái rộng lớn, nhưng vào thời buổi “đổi đời” mà hai Huynh vẫn cứ tưởng như thời “ăn uống với/như các Huynh người Pháp”, nghĩa là cũng muỗng nĩa, dao bàn, khăn ăn, v.v... Phải chăng chẳng những không còn thích hợp với nếp sống “văn hoá thời đổi đời” mà còn là một gánh nặng cho gia đình? Hai Huynh về lại Mai Thôn. Huynh Robert Ròng qua đời ngày 3/2/85, còn Huynh Léonard Lựu thì bị thảm tử trong vụ ngôi nhà chìm sâu trong lòng nước ngày 25/5/89.] Huynh Maurice Triều thuộc gia đình tương đối khá giả nhất, có vốn liếng về nhân sự cũng như về ngân khoản để đầu tư sinh lợi cho anh chị em trong gia đình. Trong khi “người ta” tranh nhau cắm dùi chia dành đất của dòng tại Mai Thôn [Chỉ vài tuần sau biến 30/4, nhiều gia đình có ít nhiều liên hệ với dòng Lasan như gia đình cựu Huynh Khanh (em ruột của Sơ Hoài Châu), đến “xin cắm dùi ... tạm” một thời gian. Nhiều gia đình khác “noi gương”, hoặc tự động hoặc có xin phép “tạm xây một căn nhà tranh qua những ngày khó khăn ... du mục. Thế là từ hơn 10 mẫu tây thuộc sở hữu của nhà dòng tại Mai Thôn được chia cắt, còn lại hơn 2 mẫu!], tại sao mình không “xin” một phần đủ để xây dựng một lò biến chế tinh dầu cho Tổ Hợp Tinh Dầu? Khu đất sau nhà bếp, trước kia là nơi sản xuất cà-rem, nước đá, v.v... được trưng dụng xây nhà máy lọc tinh dầu.

Lẽ tất nhiên, ưu tiên tuyển dụng nhân viên làm trong Tổ Hợp Tinh Dầu là Huynh Đệ trong cộng đoàn Diaspora đang thất nghiệp hoặc các Huynh Đệ “mất dạy - vô lương”. Tổ Hợp Tinh Dầu làm ăn lỗ lã thế nào mà khoảng 3 năm sau thì mất dạng.

Đúng ra, trước Tổ Hợp Tinh Dầu, đã có một Tổ Hợp Học Nghề do một thân hữu lâu đời và uy tín của Lasan: một cán bộ nhiệt thành và đạo đức của phong trào “Tông Đồ Giáo Dân” [Nhiều năm trước 75, các Huynh phụ trách tuần tĩnh tâm năm cho cả tỉnh dòng thường mời các cán bộ trung kiên, nhiệt thành, và có tiếng là đạo đức của phong trào “Tông Đồ Giáo Dân” - trong đó có ông bà Sanh - đến chia sẻ cùng các Huynh Đệ Lasan với “lối sống đạo”. Một năm, có vị chia sẻ “Tôi đã khám phá ra Đức Kitô”, và “làm cách nào để cảm nhận Đức Kitô và sống đúng như Đức Kitô đã làm gương khi Ngài sống ở trần gian”.], ông bà Sanh. Nguyên vài tuần trước 30/4/75, Huynh Đệ cộng đoàn trường Kỹ Thuật Lasan Đà Lạt đã vất vả đem một số máy móc điện tử, máy hàn, máy tiện xuống Mai Thôn. Không biết có ai mách nước mà ông bà Sanh đến gặp Huynh giám tỉnh và ngon ngọt hứa “cứu giữ” những máy móc này tại nhà ông bà, và sẽ mở lớp dạy nghề “ưu tiên và miễn phí cho các Phe Lasan”. Ba (3) Huynh Đệ trẻ được đề cử theo học... nghề. Chưa được 3 tuần phải nghỉ.

Lý do? Có Trời mới biết lý do chính đáng! Còn máy móc “tạm cứu giữ” thuộc về ai? - Khỏi cần lo nghĩ!

***

Mối ưu tư hàng đầu của tỉnh dòng Saigon nói chung, của huynh giám tỉnh nói riêng là “bằng mọi cách có thể, tạo mọi điều kiện tốt đẹp nhất để cuộc sống của các vị Đàn Anh tại nhà hữu dưỡng Mai Thôn cũng như tại các cộng đoàn được đầy đủ”. Tại Mai Thôn lúc bấy giờ có 20 vị Đàn Anh trên 60 tuổi, hoặc hưu dưỡng hoặc dưỡng bệnh, 5 Huynh trung niên trên 40 và chỉ có 2 dưới 40 tuổi, Huynh Pierre Long [Huynh Pierre Long là người đầu tiên phát hiện một cảnh tượng ghê tởm trong vụ ngôi nhà gần bờ sông bị chìm sâu trong lòng nước đêm 25/5/1989, kéo theo sự ra đi thảm thương của 5 vị Đàn Anh khả kính. Được thông báo ngay khi tai nạn xảy ra, một tốp “người nhái cứu cấp” đến hiện trường, lặn hụp đến sáng sớm, và đem lên được 2 tử thi, còn lại 3 tử thi nữa. “Người nhái cấp cứu” nói: “tìm không ra các tử thi khác”, rồi ra về. Huynh Hồng và Huynh Long trang bị đèn pin, lặn hụp tìm kiếm một hồi lâu. Huynh Long lên mặt nước, miệng la to: “Trời đất! Các Freres bị cột níu lại nơi các khung cửa...” Hai Huynh nỗ lực đem dao, kéo... lặn hụp hồi lâu nữa, đem từ từ thi thể này đến thi thể khác lên bờ, ngang lưng mỗi thi thể còn tòn teng những khúc dây thừng... Dân chúng xôn xao bàn tán, nhỏ to lên án chính quyền về những hành động dã man vô nhân đạo này. Một phái đoàn báo chí dưới sự lãnh đạo của công an đến hiện trường, gọi là “phỏng vấn” Huynh Long, nhưng thật ra đã gặp riêng Huynh Long và “yêu cầu Huynh Long lên tiếng: không có vụ vô nhân đạo này”. Huynh Long khẳng khái: “đó là sự thật!” và sau này Huynh Long gặp rắc rối không ít.] và Huynh Michel Toàn. Sau vụ “cắm dùi”, khu đất của Mai Thôn thu gọn lại trong vòng 2 mẫu tây. Tuy nhiên, còn được 3 sào ruộng. Huynh Long đảm trách việc “đồng án”: thuê người cày bừa, cấy mạ, theo dõi con nước, v.v... Đến mùa gặt lúa, Huynh Long mời gọi Huynh Đệ trẻ trong vùng đến, với sự tiếp tay nhiệt tình của Nữ Lasan, vui cười hớn hở thu hoạch hoa mầu ruộng đất. Cũng cắt lúa, cũng “đập” lúa, cũng phơi lúa, cũng “rê” lúa, v.v... chẳng khác những nhà nông chuyên nghiệp. Người ta thường nghe những tiếng thét kinh hãi, kêu la ơi ới từ các Nữ Lasan “ôi giời ơi, đỉa! í già!...” Rồi tất cả cùng vui cười thật nhộn, và không ai cảm thấy mệt dù làm việc suốt ngày. Bảo đảm ngày 1, 2 chén cơm trắng cho các vị Đàn Anh được “hằng ngày dùng đủ” là quí trọng và vui mừng lắm rồi!

Một Nữ Lasan [Sau biến cố 75, còn lại trên dưới 20 Nữ Lasan sinh sống trong khuôn viên Mai Thôn, tại ngôi nhà “trung ương” của Dòng Nữ Lasan mới thành lập được gần 10 năm qua. Chị Hoài Châu, tổng quyền (1975-1996) nhà dòng non trẻ này, ròng rã trên 20 năm đã đương đầu với biết bao nhiêu thách đố của cuộc đổi đời. Chị quyết tâm “bằng mọi giá - theo gương cha thánh tổ phụ Lasan với 2 Huynh Nicolas Vuyard và Gabriel Drolin, dù phải xin ăn bánh mì khô uống nước lạnh, cũng thề hứa trung thành với sứ mạng giáo dục tuổi trẻ’ (Lời Khấn Anh Hùng ngày 21/11/1684) - trung thành và giữ vững dòng Nữ Lasan trong bất kỳ hoàn cảnh đổi thay của chính trị xã hội nào...”] tận tình đi chợ, tính toán thế nào với đồng tiền quá giới hạn mà vẫn có thể nấu những món ăn - tuy không thể sơn hào hải vị như những năm về trước - hợp khẩu vị và giúp các vị Đàn Anh nuốt trôi những miếng cơm muỗng cháo hằng ngày. Hai ba lần mỗi tuần, Huynh Hồng vác búa bữa củi đến tiếp tay cung ứng “năng lượng cần thiết” cho việc bếp núc.

Huynh giám tỉnh còn tậu được hai con bò, Huynh Honorat lãnh trách nhiệm “chăn bò”. Mỗi ngày dẫn bò đi cùng khắp tìm “đồng cỏ xanh tươi”, hoặc tự động đi cắt cỏ dự trữ cho mùa khô cằn hoặc lũ lụt. Sau một năm, hai con bò “sản xuất” được hai nghé con: sinh lợi 100%!
Huynh giám tỉnh còn đầu tư thêm cho việc chăn nuôi. Gà, vịt, thỏ, nhất là heo nái. Nữ Lasan Kỷ tỏ ra rất thịnh tình và tận tâm tiếp tay nuôi heo, sinh lợi chẳng kém gì bò, mà còn hơn gấp bội: có khi heo nái “sản xuất” được 15, 16 heo con trông thật dễ thương.

Trước khi Huynh Maxime Trân được điều về Mai Thôn làm huynh trưởng, hệ thống nước bị tê liệt từ lâu; phần thì máy bơm nước đã bị cháy hư, phần thì ống nước rỉ sét và nghẹt cứng. Thấy cảnh các Huynh trên 70 tuổi, tay khệ nệ xách một thùng nhựa 10 lít múc nước dưới sông đem lên phòng tắm hoặc rửa mặt đánh răng súc miệng... mà rơi lệ.

Huynh trưởng Maxime nghe đâu nhà nước đã cho dẫn nước máy vào khu vực Bình Qưới, liền xin huynh giám tỉnh chấp thuận cho “nối ống nước vào Mai Thôn”, với hai lý do chính:
1. Cung ứng nước uống, nấu ăn và tắm rửa cho cộng đoàn Nhà Hưu Dưỡng;
2. Nhân tiện có sẵn nước, dùng mảnh đất ngay trước thềm nhà cạnh nhà bếp trồng rau muống và các loại cây rau cải góp phần “cải thiện đời sống” cho cộng đoàn.

Làm giấy tờ hành chánh xong xuôi là Công Ty Điện Nước thành phố cấp ngay đồng hồ nước. Phần câu ống nước vào đâu, phí tổn vật liệu, nhân công, v.v... hoàn toàn tùy thuộc vào chủ nhà. Huynh Jérôme Điệp và tôi lợi dụng thời gian “còn được ở tại Mai Thôn trước khi bị đuổi đi” [Sau 3 năm tù cải tạo, một số Huynh Đệ thuộc cộng đoàn Lasan Thủ Đức “âm thầm” về tạm trú tại Mai Thôn, đó là các Huynh: huynh trưởng Ánh, An, Điệp và Thắng Hồ. Gần 6 tháng sau, không biết ai mách báo hoặc vì lý do nào mà huynh giám tỉnh nhận được lời khuyến cáo của công an thành phố : “Mấy ông tù cải tạo hãy ra khỏi Mai Thôn, nếu không chúng tôi bắt lại...” [xin xem phần thứ tư: Vụ Án Lasan Mossard...] thu lượm tất cả ống nước tồn trữ trong kho, cẩn thận kiểm soát thăm dò tất cả các ống nước đã được đặt để trước kia, xem ống nào nào còn tốt thì để lại, ống nào nghi ngờ rỉ sét hoặc hư hỏng thì tháo gỡ và thay thế lại. Cũng may, theo chúng tôi nghiệm thấy, chỉ có các ống nước dẫn vào vài phòng tắm là cần thay đổi hoàn toàn, vài phòng khác chỉ thay thế vài đoạn; riêng ống nước dẫn lên hồ chứa nước trên sân thượng là phải thay mới hoàn toàn. Trong nhà có sẵn “étau” và dụng cụ làm răng ông nước. Thế là chúng tôi tranh thủ thời gian “làm sáng không đủ tranh thủ làm chiều” để các vị Đàn Anh sớm có nước trong sạch trong phòng mình.

Trước khi vào làm việc trong phòng một Huynh Đàn Anh nào, tôi thường báo trong giờ cơm sáng cho Huynh đó biết để chuẩn bị hoặc ra ngoài dạo mát, hoặc để cửa phòng mở sẵn trước khi đi đâu.

Hầu hết phòng nào cũng ngập tràn đồ dùng trong phòng tắm: nào thau, nào thùng nhựa, nào ghế, nào đủ thứ linh tinh ngổn ngang. Khi chúng tôi đến cửa phòng của Huynh Justin Gẫm, thì Huynh đã đứng sẵn, chào cười vui vẻ nói: “Chào hai ‘vous’! Cám ơn hai ‘vous’ đã hy sinh giúp đỡ mấy ông già và riêng tôi, đặc biệt trong việc này. À, mời vào. Hai ‘vous’ cần gì thì cứ cho ‘moi’ biết nghe!”. Phòng ngủ với giường chiếu và bàn làm việc khang trang sạch sẽ, tươm tất; phòng tắm cũng đã được dọn sẵn trống trơn, không một vật dụng gì trong phòng tắm, trông thật tươm tất sạch sẽ như vui sướng chào mời “thợ ống nước” bắt tay vào việc. Thật là cảm động [Anh Chị Em cựu học sinh Lasan Adran, cũng như các Huynh Đệ hầu như có một cái nhìn không mấy thiện cảm với Huynh Justin. Huynh Justin có biệt danh là “Năm Lửa”, có thể vì Huynh có hình dáng bề ngoài khá “ngầu”, nhưng chắc là vì Huynh quá “nhiệt tâm” trong việc đòi tiền học phí của học sinh trong vai trò “thủ quỷ trường Adran”. Có điều không Huynh Đệ nào phủ nhận: sổ sách chi thu hoàn toàn “tuyệt hảo”.]

Công việc sửa ống nước coi như hoàn tất, và “nước máy” đã vào tận mỗi phòng. Thừa thắng xông lên, Huynh Điệp và tôi thu lượm bòn mót những ống nước còn lại để dẫn “nước máy” vào tận hồ chứa nước của Nữ Lasan, và luôn tiện vào tận nhà Huynh Ambroise đang sinh sống với gia đình người cháu.

***

Nhà giám tỉnh thời Huynh Cyprien Gẫm và Bernard Tâm ở trong khuôn viên Đệ Tử Viện Thủ Đức. Khi Huynh Bruno Bằng được đề cử làm giám tỉnh, Huynh tậu mua một căn nhà khang trang, rộng rãi tại Cư Xá Lữ Gia làm Nhà Giám Tỉnh. Huynh Lucien Quảng kế nhiệm, tiếp tục dùng cơ sở này. Biến cố 75 xảy ra, Huynh giám tỉnh nghĩ rằng nên chuyển nhà giám tỉnh về quận I, ngay tại Taberd có thể thuận lợi hơn cho công việc điều hành tỉnh dòng trong thời điểm phức tạp này, và đề nghị các Huynh Adolphe Minh, Salvator Ngợi và Benoit Hoàng về lập cộng đoàn Lasan Lữ Gia. Huynh Adolphe Minh qua đời ngày 25/11/1980, Huynh Salvator Ngợi xin về nhà hưu dưỡng Mai Thôn, còn lại một mình Huynh Benoit Hoàng cuối cùng xin hồi tục và lập gia đình. Mặc dù anh Hoàng có gia đình với gia tài khá giả ở Lái Thiêu, nhưng có thể vì hộ khẩu tại Phú Thọ, mà cũng có thể anh Hoàng muốn sinh sống lập nghiệp tại Saigon, nên nhất quyết chiếm một phòng lớn tại Lữ Gia.

Thế là cộng đoàn nhà giám tỉnh được thành lập và dời về tại số 53B Nguyễn Du, gồm có Huynh giám tỉnh Lucien, Huynh phụ tá giám tỉnh Fidèle Linh và Huynh tổng thủ quỹ Roger Vĩnh. Vì lý do riêng, Huynh phụ tá giám tỉnh Fidèle Linh xin “tu tại gia” và nhập vào cộng đoàn “Diaspora”. Mãn nhiệm kỳ 3 năm làm phụ tá giám tỉnh, Huynh Linh cùng bà mẹ già và cô em gái đến định cư ở California theo diện “đoàn tụ gia đình” do một người em đã đến Hoa Kỳ từ năm 1975 bảo lãnh.

Trên nguyên tắc, một Huynh có thể đảm nhiệm chức vụ giám tỉnh tối đa 3 nhiệm kỳ, nghĩa là 9 năm. Nhưng vì hoàn cảnh chính trị xã hội lúc bấy giờ không cho phép, lại nữa vài tuần trước biến cố 30/4/75, tôn huynh tổng quyền đã ủy nhiệm và trao ban cho huynh giám tỉnh “toàn quyền quyết định trong hoàn cảnh khó khăn” này. Chính vì vậy mà Huynh giám tỉnh Lucien “đương nhiên” tiếp tục thêm một nhiệm kỳ - không có tỉnh công hội cũng như không có việc bầu bán giám tỉnh theo thông lệ. Khi Huynh phụ tá giám tỉnh Fidèle Linh “xin từ chức vì mãn nhiệm kỳ” năm 1978, Huynh Lucien tùy cơ ứng biến “mời” Huynh Raymond Hinh - thuộc cộng đoàn “Diaspora” - thay thế.

Đến năm 1981, theo thông lệ phải có tỉnh công hội và bầu bán Huynh giám tỉnh và phụ tá giám tỉnh; nhưng vì hoàn cảnh “vẫn còn khó khăn”, nên Huynh Lucien và Raymond “đương nhiên” tiếp tục nhận lãnh trách nhiệm giám tỉnh và phụ tá giám tỉnh thêm một nhiệm kỳ.

“Hoàn cảnh khó khăn” xem ra “không hoàn toàn khó khăn” nữa kể từ năm 1984. Triệu tập tỉnh công hội vào dịp này là điều hợp pháp hợp lý. Tuy nhiên, cuộc bầu bán đề cử Huynh Maurice Triều - thuộc cộng đoàn “Diaspora” - lại là điểm khác. Mặc dù có thư của Huynh Casimir Chức đến Nhà Mẹ Rôma và đến cả Toà Thánh Vatican trình bày tính cách “bất hợp lệ” của huynh giám tỉnh nếu Huynh Lucien còn tiếp tục làm giám tỉnh thêm nhiệm kỳ thứ tư , tôn huynh tổng quyền với sự đồng tình của ban cố vấn trung ương “chỉ định Huynh Lucien Quảng làm giám tỉnh tỉnh dòng Saigon thêm một nhiệm kỳ 84-87”.

Huynh Maurice được đề cử làm giám tỉnh và Huynh Grégoire Tân được đề cử làm phụ tá giám tỉnh cho nhiệm kỳ 1987-1990. Tôn Huynh tổng quyền và Hội đồng cố vấn trung ương tại Rôma chấp thuận đề cử này. Đáng lý Huynh Maurice và Grégoire dời về nhà giám tỉnh tại 53B Nguyễn Du, nhưng được biết sau 1975, Huynh Maurice “tu tại gia” và cùng một số Huynh Đệ khác cũng “tu tại gia” thành lập cộng đoàn “Diaspora” và thường xuyên hội họp, kinh nguyện tại tư gia của Huynh Maurice. Tư gia ở trên đường Phan Đình Phùng là gia sản Cha Mẹ để lại cho Huynh Maurice, nên Huynh giám tỉnh Maurice Triều muốn biến tư gia thành Nhà Giám Tỉnh, với lời hứa là “dâng hiến gia sản tại đường Phan Đình Phùng cho dòng Lasan”.

Huynh giám tỉnh Maurice Triều được tái đắc cử thêm một nhiệm kỳ, Huynh phụ tá giám tỉnh Grégoire xin từ chức và Huynh Francois Ánh được đề cử thay thế làm phụ tá giám tỉnh cho nhiệm kỳ 1990-1994 [tỉnh công hội thay đổi một nhiệm kỳ là 4 năm thay vì 3 năm]. Huynh giám tỉnh Maurice bỗng bị bệnh trầm kha. Suốt 6 tháng trời liệt giường liệt chiếu, Sơ Hoài Châu và một số cựu Huynh Lasan [trong đó Anh Michel Quân có thể coi như thường trực] ngày ngày chăm lo. Tỉnh Dòng không ngại móc hầu bao “còn rất thưa thớt” chạy chữa thuốc men.

Vào tháng cuối đời, Huynh giám tỉnh Maurice mê tĩnh thất thường, và chắc hẳn chịu sự dằng vặt tâm lý không ít vì sự tranh chấp nội bộ trong gia đình về gia tài của riêng Huynh Maurice: anh chị em khôngchấp thuận lời hứa của Huynh giám tĩnh “dâng hiến gia sản tại đường Phan Đình Phùng cho dòng Lasan.” Thêm vào đó lại phiền trách nhà dòng “không chăm lo thuốc men đầy đủ cho Huynh Maurice!”

Tôn Huynh tổng quyền John Johnston tìm cách đến Việt Nam trước là thăm viếng Anh Em đồng môn, sau là để ủi an nâng đỡ tinh thần cho Huynh giám tỉnh. Sau cuộc nói chuyện với Huynh Maurice, Huynh tổng quyền nói nhỏ với Huynh phụ tá Francois Ánh: “Bằng mọi cách, hãy đưa Huynh giám tỉnh về Mai Thôn! Còn việc nhà cửa đã hứa: nếu người ta không muốn thì thôi. Tìm cách trấn an cho Huynh giám tỉnh được an bình ra đi...” Thấy tình trạng của Huynh giám tỉnh “chắc không qua nỗi con trăng”, Huynh phụ tá nhiều lần an ủi và khuyến khích “nên về Mai Thôn với Anh Em”. Huynh phụ tá cũng không quên hỏi - và đã nhiều lần : “Tài sản của tỉnh dòng Huynh giám tỉnh cất dấu ở đâu?”

Huynh giám tỉnh Maurice Triều, trong cơn bệnh nặng và có lẽ biết sẽ không còn bao lâu, đồng ý trở về nhà hưu dưỡng Mai Thôn. Trước khi được đưa về Mai Thôn, Huynh giám tỉnh làm hiệu cho Huynh phụ tá đến gần, chỉ vào một góc tường trong phòng nói: “Tài sản của mình dấu sau khung tranh trên tường.”

Huynh phụ tá đến thu nhận “kho tàn của tỉnh dòng” trước khi giao trả ngôi nhàlại cho gia đình Huynh giám tỉnh. Mở kho tàn của tỉnh dòng trước mặt vài Anh Em trong ban cố vấn: vỏn vẹn trên dưới 2,000 đô la tiền mặt!

Huynh Maurice Triều qua đời tại Nhà Hưu Dưỡng Mai Thôn ngày 25/8/1993.

Huynh phụ tá giám tỉnh Francois Ánh kế nhiệm làm giám tỉnh và dời “nhà giám tỉnh tại đường Phan Đình Phùng” về lại 53B Nguyễn Du.